รองลงมาตามลำดับ คือ คณะกรรมการการเลือกตั้งปฏิบัติหน้าที่เป็นนายทะเบียนพรรคการเมือง ยื่นคำร้องจำนวน 19 เรื่อง (ร้อยละ 22.6) องค์การบริหารส่วนตำบล องค์การบริหารส่วนจังหวัด และเทศบาล จำนวน 5 เรื่อง (ร้อยละ 5.9) ในขณะที่ประธานรัฐสภา และ คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ปปช.) ยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญในจำนวนที่เท่ากัน คือ 4 เรื่อง (ร้อยละ 4.8) รองลงมาอีกคือ ประธานวุฒิสภายื่นคำร้องจำนวน 3 เรื่อง (ร้อยละ 3.6) ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภายื่นคำร้อง 2 เรื่อง (ร้อยละ 2.4) สำหรับผู้ยื่นคำร้องจำนวนน้อยที่สุด ได้แก่ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และคณะรัฐมนตรี โดยยื่นคำร้องในจำนวนที่เท่ากัน คือ 1 เรื่อง (ร้อยละ 1.2) สำหรับสมาชิกวุฒิสภา นายกรัฐมนตรี และอัยการสูงสุด ไม่ได้ยื่นคำร้องแม้แต่เรื่องเดียว

เป็นที่น่าสังเกตว่า เท่าที่ผ่านมานับแต่ปี 2541-2543 นั้น มีเพียงศาลยุติธรรมเท่านั้นที่ยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญเพื่อพิจารณาวินิจฉัยตามมาตรา 264 ส่วนศาลอื่นใด เช่น ศาลปกครอง ศาลทหาร ศาลล้มละลาย และภาษีอากรกลาง ยังไม่เคยยื่น จนกระทั่งปี พ.ศ. 2544 ศาลล้มละลายได้เริ่มยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญเพื่อพิจารณาวินิจฉัยจำนวน 5 เรื่อง และศาลภาษีอากรกลาง ได้ยื่นเป็นครั้งแรกจำนวน 1 เรื่องด้วย นอกจากนี้ มีหน่วยการปกครองส่วนท้องถิ่น คือ องค์การบริหารส่วนตำบล องค์การบริหารส่วนจังหวัด และเทศบาล ได้ยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญเพื่อพิจารณาวินิจฉัย จำนวน 5 เรื่อง (โปรดดูตารางที่ 3.3 ในบทที่ 3)

สำหรับมาตราที่ผู้ยื่นคำร้องขอให้ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัยรองลงมา 2 ลำดับ ได้แก่ พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยพรรคการเมือง พ.ศ. 2541 มาตรา 65 วรรคสอง ซึ่งมีจำนวน 19 เรื่อง (ร้อยละ 22.6) โดยทุกเรื่องเป็นกรณีการยุบพรรคการเมืองตามคำร้องของนายทะเบียนพรรคการเมือง และในจำนวนนี้มี 1 เรื่องที่ยุบพรรคการเมืองเพื่อไปรวมกับอีกพรรคการเมืองหนึ่ง (คำวินิจฉัยที่ 28/2544 (วันที่ 6 กันยายน 2544) นายทะเบียนพรรคการเมือง กับ พรรคเสรีธรรม) จำนวนดังกล่าวนี้สอดคล้องหรือเท่ากับจำนวนคำร้อง 19 เรื่องที่นายทะเบียนพรรคการเมืองเป็นผู้ยื่นต่อศาลรัฐธรรมนูญในจำนวนที่มากรองเป็นอันดับสองดังกล่าวข้างต้น รองลงมาอีกลำดับ คือ มาตรา 266 เป็นกรณีมีปัญหาเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ขององค์กรต่าง ๆ ตามรัฐธรรมนูญ ซึ่งมีจำนวน 10 เรื่อง (ร้อยละ 11.9) (โปรดดูตารางที่ 3.4 ในบทที่ 3)

ผลการพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ประเภทของปัญหาที่ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัย ในปี 2543-2544 จำนวน 84 เรื่อง โดยจัดแบ่งตามอำนาจหน้าที่ที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ ปรากฏว่า ปัญหาการตรวจสอบกฎหมายมีมากที่สุดทั้ง 2 ปี คือ มีจำนวน 23 และ 27 เรื่อง ตามลำดับ รวมทั้งสิ้น 50 เรื่อง (ร้อยละ 59.5) เช่น คำวินิจฉัยที่ 34-53/2543 และ 40-49/2543 รองลงมาตามลำดับโดยนับรวมทั้ง 2 ปี คือ ปัญหาองค์กรหรือพรรคการเมือง มีจำนวน 18 เรื่อง (ร้อยละ 21.4) เช่น คำวินิจฉัยที่ 57/2543 และ 1/2544 ปัญหาอำนาจหน้าที่ขององค์กรตามรัฐธรรมนูญ มีจำนวน 10 เรื่อง (ร้อยละ 11.9) เช่น คำวินิจฉัยที่ 32/2543 และ 13/2544 ลำดับท้ายสุดคือ ปัญหาบุคคลหรือผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง มีจำนวน 6 เรื่อง (ร้อยละ 7.1) เช่น คำวินิจฉัยที่ 4/2544 และ 5/2544 (โปรดดูตารางที่ 3.12 ในบทที่ 3)

1.1.6 แนวโน้มคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ในการพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญและคำวินิจฉัยส่วนบุคคลในที่นี้คณะผู้ศึกษาวิจัยมิได้ดำเนินการในลักษณะของการนำคำวินิจฉัยทั้งหลายมารวบรวม เรียบเรียง แล้วเขียนบรรยายหรือพรรณนา พร้อมวิพากษ์วิจารณ์คำวินิจฉัยหรือวิเคราะห์การใช้ดุลพินิจของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญต่อคำวินิจฉัยเรื่องใดเรื่องหนึ่งหรือหลายเรื่อง แต่ได้ดำเนินการในลักษณะของการจัดกลุ่ม และแยกประเภทคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทุกคน เพื่อให้ได้จำนวนตัวเลขของแต่ละกลุ่ม  ต่อจากนั้นจึงนำตัวเลขเสนอในตารางหรือภาพเพื่อพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ต่อไป

ประโยชน์ที่จะได้รับจากการการดำเนินการเช่นนี้ ไม่เพียงทำให้ (1) เห็นทั้งภาพรวมและภาพย่อยตลอดจนลักษณะและผลของคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญและของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนในอดีตเท่านั้น  แต่ยังทำให้ (2) เห็นพัฒนาการหรือแนวทางของคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนซึ่งในที่สุดจะกลายไปเป็นคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญเมื่อเป็นเสียงข้างมาก หรือเป็นลักษณะของการนำข้อมูลที่ได้จากการพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ไปใช้ในการพยากรณ์แนวโน้มหรือทิศทางของคำวินิจฉัยในอนาคต  ทั้งนี้ (3) จะมีส่วนช่วยให้ผลการวิจัยเอกสารโดยเฉพาะในส่วนสำคัญคือส่วนที่เกี่ยวกับการวิเคราะห์คำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนชัดเจน เป็นระบบ และน่าเชื่อถือเพิ่มขึ้นอีกด้วย

นอกจากนี้ การที่บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญได้บัญญัติให้ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนมีอิสระในการพิจารณาวินิจฉัยอรรถคดีให้เป็นไปตามรัฐธรรมนูญและกฎหมาย ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทุกคนจึงมีอิสระที่จะพิจารณาวินิจฉัยและเขียนคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตนไปในลักษณะที่เห็นด้วย หรือไม่เห็นด้วย หรือใช้ถ้อยคำอื่น เป็นต้นว่า ยกคำร้อง ไม่จำเป็นต้องวินิจฉัย จำหน่ายคดี หรือขัดหรือแย้ง หรือไม่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญ ก็ได้ ดังนั้น การจัดกลุ่ม แยกประเภทเพื่อให้ได้ตัวเลขดังกล่าว จึงเป็นวิธีการสำคัญที่จะทำให้คำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนที่มีต่อคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญจำนวน 84 เรื่อง ซึ่งมีความแตกต่างกันพอสมควรดังกล่าวแล้ว เป็นระบบ เป็นหมวดหมู่ พร้อมกับแสดงให้เห็นถึงความเหมือน ความคล้ายคลึง หรือความแตกต่างกันของคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทุกคนในทุกคำวินิจฉัยได้อย่างชัดเจน และยังสามารถนำไปวิเคราะห์ทางสถิติตามความจำเป็นได้อีกด้วย

หลังจากคณะผู้ศึกษาวิจัยได้นำคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทุกคน (จำนวน 1,152 เรื่อง) ที่มีส่วนในการพิจารณาวินิจฉัยคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ (จำนวน 84 เรื่อง) ในปี 2543 ถึง ปี 2544 มาแปลงและจัดกลุ่มแล้ว สรุปได้ว่า

1) เมื่อใดก็ตามที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัย "ปัญหาการตรวจสอบกฎหมาย"  คำวินิจฉัยมีแนวโน้มที่จะเป็นไปในทิศทางที่เห็นว่ากฎหมายนั้น ๆ "ชอบด้วยรัฐธรรมนูญ" (491) มากกว่าไม่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญ (102) หรือในอัตราส่วน 4.8 : 1 กล่าวอีกอย่างหนึ่งได้ว่า เมื่อใดก็ตามที่ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัยปัญหาการตรวจสอบกฎหมาย แนวโน้มของคำวินิจฉัยจะมีโอกาสเป็นไปในทิศทางที่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญ (เช่น กฎหมายหรือร่างกฎหมายที่พิจารณาวินิจฉัยนั้นไม่ขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ) มากกว่าไม่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญจำนวน 4.8 เท่า สำหรับปัญหาอื่นข้างล่างนี้ก็เป็นไปในทำนองเดียวกัน เพียงแต่ตัวเลขของอัตราส่วนแตกต่างกันไป

2) เมื่อใดก็ตามที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัย "ปัญหาอำนาจหน้าที่ขององค์กรตามรัฐธรรมนูญ" คำวินิจฉัยมีแนวโน้มที่จะเป็นไปในทิศทางที่เห็นว่าองค์กรนั้นทำถูกต้องแล้วหรือ "ชอบด้วยรัฐธรรมนูญ" (86) มากกว่าไม่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญ (44) หรือในอัตราส่วน 1.9 : 1

1.1.7  คำวินิจฉัยที่เป็นไปในทิศทางเดียวกัน เนื่องจากในช่วงปี 2543-2544 มีตุลาการศาลรัฐธรรมนูญดำรงตำแหน่งรวม 16 คน มีคำวินิจฉัยรวม 84 เรื่อง ในเวลาเดียวกัน ข้อเท็จจริงปรากฏว่า ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนดำรงตำแหน่งตั้งแต่เริ่มแรกในปี 2541 และดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัยครบทั้ง 84 เรื่อง ขณะที่บางคนพ้นจากตำแหน่งไปก่อน หรือบางคนได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเข้ามาภายหลัง ทำให้ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัยไม่ครบทั้ง 84 เรื่อง ดังนั้น ในการพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ในหัวข้อนี้และหัวข้อต่อ ๆ ไป จำเป็นต้องจัดแบ่งกลุ่มให้ชัดเจนก่อน โดยจัดแบ่งตามจำนวนคำวินิจฉัยออกเป็น 2 กลุ่ม ดังนี้

สำหรับตุลาการศาลรัฐธรรมนูญอีก 2 คน ได้แก่ นายเชาวน์ สายเชื้อ และนายชัยอนันต์ สมุทวณิช ได้พ้นจากตำแหน่งไปก่อน จึงไม่มีส่วนเกี่ยวข้องกับคำวินิจฉัยจำนวน 84 เรื่องนั้น (โปรดดูตารางที่ 3.9 และ ตารางที่ 3.14 ในบทที่ 3)

หลังจากการพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ในส่วนที่เกี่ยวกับคำวินิจฉัยที่เป็นไปในทิศทางเดียวกัน พบว่า

1) ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญจำนวน 10 คน กลุ่มที่ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงปี 2543-2544 และดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัยครบทั้ง 84 เรื่อง นั้น อาจแบ่งย่อยออกเป็น 3 กลุ่มย่อยซึ่งมีคำวินิจฉัยเป็นไปในทิศทางเดียวกัน ดังนี้

หลังจากดำเนินการด้วยวิธีที่กล่าวมานี้แล้วและจากตัวเลขข้างต้น ทำให้สรุปได้ว่า ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญกลุ่มที่มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์ (จำนวน 2 คน) มีคำวินิจฉัยไปในทิศทางเดียวกันในจำนวนที่มากกว่าตุลาการศาลรัฐธรรมนูญกลุ่มที่มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ (จำนวน 3 คน) และกลุ่มที่มาจากผู้พิพากษาในศาลฎีกา (จำนวน 5 คน) เห็นได้จากจำนวนร้อยละที่แตกต่างกันตามลำดับ ดังนี้ ร้อยละ 64.3, ร้อยละ 61.9 และร้อยละ 59.9 ของจำนวนคำวินิจฉัยทั้งหมด 84 เรื่อง

2) ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญจำนวน 6 คน กลุ่มที่ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงปี 2543-2544 และดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัยไม่ครบทั้ง 84 เรื่อง แม้บางคนจะไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยครบทุกเรื่องเนื่องจากลากิจหรือลาป่วยก็ตาม ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญจำนวน 6 คนนี้ แบ่งเป็น 2 กลุ่มย่อย เฉพาะกลุ่มแรกเท่านั้นที่มีคำวินิจฉัยที่เป็นไปในทิศทางเดียวกัน ส่วนอีกกลุ่ม ไม่มีข้อมูลเพียงพอที่จะพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ได้ กล่าวคือ

กลุ่มแรก มี 2 คน เป็นตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่มาจากตุลาการในศาลปกครองสูงสุด ได้แก่ นายกระมล ทองธรรมชาติ และนายผัน จันทรปาน ได้มีคำวินิจฉัยเป็นไปในทิศทางเดียวกันจำนวน 60 เรื่อง หรือคิดเป็นร้อยละ 96.8 ของคำวินิจฉัยทั้งหมด (62 เรื่อง) ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทั้ง 2 คนนี้ ได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งในเวลาเดียวกัน ทำให้ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัยในจำนวนที่เท่ากัน คือ 62 เรื่อง และในจำนวนนี้ ได้มีคำวินิจฉัยไปในทิศทางเดียวกันมากถึงร้อยละ 96.8 ดังกล่าว (สำหรับวิธีการได้ตัวเลขดังกล่าวนี้ เหมือนกับที่ได้แสดงไว้แล้วข้างต้น)

สำหรับตุลาการศาลรัฐธรรมนูญอื่นอีก 6 คน ที่แม้ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงปี 2543-2544 แต่ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัยไม่ครบทั้ง 84 เรื่อง และมีข้อมูลไม่เพียงพอ ทำให้ไม่อาจนำมาพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ในส่วนนี้ได้

2.1) ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัยครบทั้ง 84 เรื่อง จำนวน 2 คน ได้แก่ นายจุมพล ณ สงขลา และ นายปรีชา เฉลิมวณิชย์ ที่ล้วนมาจากผู้พิพากษาในศาลฎีกา มีจำนวนคำวินิจฉัยที่จัดอยู่ในกลุ่มอื่น ๆ จำนวนมากที่สุด และมีจำนวนเท่ากันคือ 23 เรื่อง คิดเป็นร้อยละ 27.4 ของคำวินิจฉัยทั้งหมด (84 เรื่อง) โดยแบ่งเป็นคำวินิจฉัยที่มีต่อปัญหาการตรวจสอบกฎหมาย 20 เรื่อง ปัญหาอำนาจหน้าที่ขององค์กรตามรัฐธรรมนูญ 2 เรื่อง และปัญหาบุคคลหรือผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง 1 เรื่อง ในจำนวนที่เท่ากันอีกด้วย

2.2) ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัยครบทั้ง 84 เรื่อง จำนวน 7 คน ได้แก่ นายมงคล สระฏัน นายสุวิทย์ ธีรพงษ์ นายอุระ หวังอ้อมกลาง พลโทจุล อติเรก นายสุจินดา ยงสุนทร นายสุจิต บุญบงการ และนายอนันต์ เกตุวงศ์ ไม่มีคำวินิจฉัยที่จัดอยู่ในกลุ่มอื่น ๆ แม้แต่เรื่องเดียว เช่นนี้ทำให้กล่าวได้ว่า ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญดังกล่าวได้พิจารณาวินิจฉัยและยึดถือประเด็นหลักในการทำคำวินิจฉัยอย่างเคร่งครัด ทั้งนี้ ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ 3 คนแรก มาจากผู้พิพากษาในศาลฎีกา อีก 2 คนถัดมา มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ และ 2 คนสุดท้ายมาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์

2.3) ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัยไม่ครบทั้ง 84 เรื่อง จำนวนที่มีอยู่ทั้งหมด 6 คนในช่วงปี 2543-2544 ได้แก่ นายประเสริฐ นาสกุล นายโกเมน ภัทรภิรมย์ นายศักดิ์ เตชาชาญ นายกระมล ทองธรรมชาติ นายผัน จันทรปาน และนายอมร รักษาสัตย์ ไม่มีคำวินิจฉัยที่จัดอยู่ในกลุ่มอื่น ๆ แม้แต่เรื่องเดียว เช่นนี้ทำให้กล่าวได้ว่า ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญดังกล่าวได้พิจารณาวินิจฉัยและยึดถือประเด็นหลักในการทำคำวินิจฉัยอย่างเคร่งครัด แม้ว่าจะดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัยไม่ครบทั้ง 84 เรื่องก็ตาม ทั้งนี้ ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ 3 คนแรก มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ อีก 2 คนถัดมา มาจากตุลาการในศาลปกครองสูงสุด และคนสุดท้ายมาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์ (โปรดดูตารางที่ 3.14 ในบทที่ 3)

ข้อสังเกต ในเรื่องการมีคำวินิจฉัยในกลุ่มอื่น ๆ เช่น วินิจฉัยให้ยกคำร้อง หรือ ไม่วินิจฉัยประเด็นหลัก นั้น ตามหลักทั่วไป ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยในองค์คณะมาตั้งแต่เริ่มแรก ต้องทำวินิจฉัยและทำคำวินิจฉัยในขั้นสุดท้ายด้วย การไม่วินิจฉัยจะเกิดขึ้นได้เมื่อ (1) เป็นกรณีที่องค์คณะของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญมีมติด้วยเสียงข้างมากว่า ไม่ควรรับเรื่องไว้พิจารณาวินิจฉัย  (2) ได้เข้าร่วมเป็นองค์คณะในการพิจารณาวินิจฉัยมาตั้งแต่เริ่มแรก แต่ต่อมาพบว่าได้เข้าไปมีส่วนได้ส่วนเสีย จึงไม่อาจร่วมพิจารณาวินิจฉัยต่อไปอีกทำให้ไม่มีสิทธิที่จะวินิจฉัยในขั้นสุดท้าย หรือ (3) ได้เข้าร่วมเป็นองค์คณะมาตั้งแต่เริ่มแรก แต่ในวันลงมติไม่ได้เข้าร่วมประชุม เนื่องจากลาป่วยหรือลากิจ เช่น ไปราชการต่างประเทศ หรือแม้เข้าร่วมแต่ไม่ลงมติ แต่ในทางปฏิบัติ พบว่า ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนไม่วินิจฉัยประเด็นหลักซึ่งเป็นประเด็นที่ปรากฏอยู่ในคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ เช่น ศาลรัฐธรรมนูญมีประเด็นหลักอยู่ 2 ประเด็น ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนไม่วินิจฉัยประเด็นหลักที่ 1 หรือประเด็นหลักที่ 2 ประเด็นใดประเด็นหนึ่ง หรือบางคนอาจไม่วินิจฉัยประเด็นหลักทั้ง 2 ประเด็น ยิ่งไปกว่านั้น ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนอาจกำหนดประเด็นขึ้นเอง และวินิจฉัยประเด็นอื่นที่กำหนดไว้นั้น สาเหตุที่เป็นเช่นนี้ ส่วนหนึ่งอาจเป็นเพราะบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญได้บัญญัติให้ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนมีอิสระในการพิจารณาวินิจฉัยอรรถคดีให้เป็นไปตามรัฐธรรมนูญและกฎหมาย ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนจึงมีอิสระที่จะพิจารณาวินิจฉัยและเขียนคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตนไปในลักษณะที่เห็นด้วย หรือไม่เห็นด้วย หรือใช้ถ้อยคำอื่น เป็นต้นว่า ยกคำร้อง ไม่จำเป็นต้องวินิจฉัย จำหน่ายคดี หรือขัดหรือแย้ง หรือไม่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญ ก็ได้

1.1.9 คำวินิจฉัยส่วนบุคคลที่สอดคล้องหรือไม่สอดคล้องกับฝ่ายเสียงข้างมาก เป็นการพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ว่า คำวินิจฉัยส่วนบุคคลที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนและแต่ละเรื่องได้วินิจฉัยหรือออกเสียงอยู่ในฝ่ายเสียงข้างมาก หรือฝ่ายเสียงข้างน้อยและอื่น ๆ เช่น ยกคำร้อง ข้อมูลจากการวิจัยเอกสารในส่วนนี้ อย่างน้อยจะมีส่วนช่วยทำให้เห็นแนวทางหรือทิศทางคำวินิจฉัยของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนว่าอยู่กับฝ่ายเสียงข้างมากหรือฝ่ายเสียงข้างน้อยมากน้อยเพียงใด ปรากฏว่า

- นายประเสริฐ นาสกุล มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ได้ออกเสียงอยู่ฝ่ายเสียงข้างมาก จำนวน 34 เรื่อง จากจำนวน 62 เรื่อง (ร้อยละ 54.0) นายอมร รักษาสัตย์ มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์ มีจำนวน 42 เรื่อง จากจำนวน 59 เรื่อง (ร้อยละ 71.2) นายโกเมน ภัทรภิรมย์ มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ จำนวน 12 เรื่อง จากจำนวน 35 เรื่อง (ร้อยละ 34.3) และนายศักดิ์ เตชาชาญ มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ มีจำนวน 25 เรื่อง จากจำนวน 32 เรื่อง (ร้อยละ 78.1) (โปรดดูตารางที่ 3.17 ในบทที่ 3)

ในเรื่องการเข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยของประธานศาลรัฐธรรมนูญมีข้อสังเกตว่า ในขณะที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญคนใดดำรงตำแหน่งเป็นประธานศาลรัฐธรรมนูญ  โอกาสขาดประชุมหรือไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยจะมีน้อยมาก  เพราะประธานศาลรัฐธรรมนูญเป็นผู้กำหนดวันเวลาการประชุม วาระการประชุม รวมทั้งนำเรื่องหรือคำร้องเข้าสู่ที่ประชุม และทำหน้าที่เป็นประธานในการประชุมพิจารณาวินิจฉัยทุกครั้ง  เห็นตัวอย่างได้จากนายประเสริฐ นาสกุล มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์  ดำรงตำแหน่งเป็นประธานศาลรัฐธรรมนูญเป็นคนที่สอง เมื่อวันที่ 12 กุมภาพันธ์ 2543 ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยทุกเรื่อง และถ้านับเฉพาะในช่วงปี 2543-2544 ที่นำมาพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ในที่นี้ นายประเสริฐ นาสกุล ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยครบทุกเรื่องรวม 62 เรื่อง โดยนับตั้งแต่คำวินิจฉัยที่ 32/2543 (วันที่ 7 กันยายน 2543) จนถึงคำวินิจฉัยที่ 29/2544 (วันที่ 6 กันยายน 2544) ซึ่งเป็นคำวินิจฉัยสุดท้ายก่อนที่จะพ้นจากตำแหน่งเมื่ออายุครบ 70 ปีบริบูรณ์ ย้อนกลับไปนับแต่ปี 2541 จนกระทั่งพ้นจากตำแหน่งในขณะที่ดำรงตำแหน่งเป็นประธานศาลรัฐธรรมนูญนั้น นายประเสริฐ นาสกุล ไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยเพียง 1 เรื่อง คือ คำวินิจฉัยที่ 5/2541 (วันที่ 4 สิงหาคม 2541) โดยขอถอนตัวเนื่องจากตนเองได้เคยมีส่วนได้เสียในเรื่องที่พิจารณาวินิจฉัยนั้น อีกทั้งในขณะนั้นก็ยังไม่ได้ดำรงตำแหน่งเป็นประธานศาลรัฐธรรมนูญ ทำนองเดียวกัน ในอดีต นายเชาวน์ สายเชื้อ มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์ ได้ดำรงตำแหน่งประธานศาลรัฐธรรมนูญเป็นคนที่หนึ่ง ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยทุกเรื่อง (ตั้งแต่คำวินิจฉัยที่ 1/2541 ถึง คำวินิจฉัยที่ 53/2542 รวม 69 เรื่อง โปรดดูรายละเอียดในโครงการศึกษาวิจัย ครั้งที่ 1)

4) คำวินิจฉัยที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยหรือไม่ได้เข้าร่วมเป็นองค์คณะมากที่สุด ได้แก่ คำวินิจฉัยที่ 34/2544 (วันที่ 16 ตุลาคม 2544) นายทะเบียนพรรคการเมือง กับ พรรคประชาชน มีตุลาการศาลรัฐธรรมนูญไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยจำนวน 4 คน รองลงคือ ได้แก่ คำวินิจฉัยที่ 3/2544 (วันที่ 18 มกราคม 2544) นายฮายาชิ กับ เรือนจำกลางชลบุรี และคำวินิจฉัยที่ 37-39/2544 (วันที่ 1 พฤศจิกายน 2544) นางเพ็ญพร งามไพโรจน์พิบูลย์ และผู้ร้องรายอื่น กับ พระราชบัญญัติล้มละลายฯ มีตุลาการศาลรัฐธรรมนูญไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยจำนวน 3 คน (โปรดดู ตารางที่ 3.18 ถึงตารางที่ 3.20 ในบทที่ 3)

5) เหตุผลของการไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยหรือไม่ได้เข้าร่วมเป็นองค์คณะของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนในแต่ละเรื่อง คณะผู้ศึกษาวิจัยไม่อาจนำเสนอได้อย่างสมบูรณ์  แต่โดยทั่วไป ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่ขาดประชุมหรือไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยเรื่องใด จะแจ้งต่อประธานศาลรัฐธรรมนูญพร้อมเหตุผล แต่ข้อมูลดังกล่าวที่เป็นทางการไม่มีการเผยแพร่ต่อสาธารณะ ไม่มีการจัดพิมพ์เผยแพร่ และไม่ได้ลงประกาศในเว็บไซด์ (website) ของศาลรัฐธรรมนูญ อย่างไรก็ตาม วิธีหนึ่งที่จะทำให้ได้ข้อมูลหรือเหตุผลเกี่ยวกับการไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ คือ การสัมภาษณ์ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญและอดีตตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคน 

เท่าที่ผ่านมายังไม่เคยปรากฏว่าคะแนนเสียงขององค์คณะของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่มีต่อคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญออกมาเท่ากัน ถ้าเมื่อใดคะแนนเสียงออกมาเท่ากันย่อมเกิดปัญหาเพราะรัฐธรรมนูญมิได้มีบทบัญญัติใดกล่าวถึงเรื่องคะแนนเสียงเท่ากันไว้ด้วย ดังนั้น หลังจากการประชุมและอภิปรายคำร้องหรือเรื่องผ่านไปแล้ว ประธานศาลรัฐธรรมนูญและตุลาการศาลรัฐธรรมนูญจะให้ความสนใจเรื่องที่มีแนวโน้มว่าคะแนนเสียงจะออกมาเท่ากันเป็นพิเศษ และร่วมมือกันหลีกเลี่ยงไม่ให้เกิดขึ้น วิธีการหนึ่งที่กระทำได้คือ เมื่อใดก็ตามที่จะลงคะแนนเสียง จะต้องมีตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่ร่วมอยู่ในองค์คณะของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญเข้าร่วมประชุมเป็นจำนวนเลขคี่เสมอ  แต่ถ้ามีจำนวนเลขคู่เมื่อใดและเรื่องที่จะลงมตินั้นมีแนวโน้มว่าจะมีคะแนนเสียงใกล้เคียงกัน ประธานศาลรัฐธรรมนูญก็อาจเลื่อนการประชุมออกไป

มีเหตุผลหลายประการที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยหรือไม่ได้เข้าร่วมเป็นองค์คณะของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญในช่วงปี 2543-2544 ครบทั้ง 15 คนในทุกคำวินิจฉัย เป็นต้นว่า ลาป่วย ลากิจ เช่น ลาไปราชการต่างประเทศ หรือขอถอนตัวเพราะมีส่วนได้เสียกับเรื่องที่พิจารณาวินิจฉัย และช่วงเวลาที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญพ้นจากตำแหน่งเพราะลาออกหรืออายุครบ 70 ปี บริบูรณ์ รวมทั้งตุลาการศาลรัฐธรรมนูญใหม่ยังไม่ได้เข้าปฏิบัติหน้าที่

ผลการพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ปรากฏว่า เมื่อนับรวมทั้ง 2 ปี คือ ปี 2543-2544 จำนวน 84 เรื่อง จำนวนมติเป็นเอกฉันท์มีน้อยกว่ามติไม่เป็นเอกฉันท์ โดยแบ่งเป็น มติเป็นเอกฉันท์ 38 เรื่อง (ร้อยละ 45.2) และมติไม่เป็นเอกฉันท์ 46 เรื่อง (ร้อยละ 54.8) ซึ่งใกล้เคียงกันพอสมควร และในจำนวนคำวินิจฉัย 84 เรื่องนั้น เป็นปัญหาการตรวจสอบกฎหมายมากที่สุด จำนวน 50 เรื่อง แบ่งเป็น มติเป็นเอกฉันท์ 20 เรื่อง และมติไม่เป็นเอกฉันท์ 30 เรื่อง (โปรดดูตารางที่ 3.21 และตารางที่ 3.22 ในบทที่ 3)

1.1.12 ระยะเวลาที่ศาลรัฐธรรมนูญใช้ในการพิจารณาวินิจฉัยปัญหาแต่ละเรื่อง ในจำนวนคำวินิจฉัย 84 เรื่องในปี 2543-2544

1) ระยะเวลาที่ศาลรัฐธรรมนูญใช้ในการพิจารณาวินิจฉัยปัญหาจนแล้วเสร็จมากที่สุด คือ 9-10 เดือน มีจำนวน 18 เรื่อง (ร้อยละ 21.4) รองลงมาคือ 12 เดือนขึ้นไป มีจำนวน 17 เรื่อง (ร้อยละ 20.2) และ 2-3 เดือน มีจำนวน 10 เรื่อง (ร้อยละ 11.9) เป็นต้น

2) คำวินิจฉัยที่ศาลรัฐธรรมนูญใช้เวลาพิจารณาวินิจฉัยน้อยที่สุด มี 1 คำวินิจฉัย ได้แก่ คำวินิจฉัยที่ 12/2544 (วันที่ 29 มีนาคม 2544) นายสนิท วรปัญญา และคณะ กับ พระราชบัญญัติเลือกตั้งฯ ใช้เวลา 10 วัน คำวินิจฉันที่ใช้เวลาน้อยรองลงมาคือ คำวินิจฉัยที่ 63/2543 (วันที่ 15 ธันวาคม 2543) ปปช. กับ อำนาจในการวินิจฉัยร่างพระราชบัญญัติธนาคารแห่งประเทศไทยฯ ใช้เวลา 11 วัน ต่อจากนั้น คือ คำวินิฉัยที่ 54-55/2543 (วันที่ 31 ตุลาคม 2543) นายพนัส ทัศนียานนท์ และคณะ และ นายคำนวณ ชโลปถัมภ์ และคณะ กับ ร่างพระราชบัญญัติเลือกตั้งฯ ใช้เวลา 12 วัน

1.1.13  ระยะเวลาระหว่างวันประกาศคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญกับวันประกาศคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในราชกิจจานุเบกษา

เหตุผลที่ทำให้คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญประกาศในราชกิจจานุเบกษาถ้าหรือเร็วแตกต่างกัน ส่วนหนึ่งอาจสืบเนื่องมาจากตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคน ส่งคำวินิจฉัยส่วนบุคคลให้สำนักงานศาลรัฐธรรมนูญช้า ทำให้สำนักงานศาลรัฐธรรมนูญส่งเรื่องลงประกาศในราชกิจจานุเบกษาช้าตามไปด้วย ขณะที่คำวินิจฉัยบางเรื่องที่สำคัญและเป็นที่สนใจของประชาชนก็จะประกาศในราชกิจจานุเบกษาเร็วมาก ดังนั้น ยิ่งคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญและคำวินิจฉัยของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทุกคนในแต่ละเรื่องแล้วเสร็จสมบูรณ์เร็วเท่าใด การประกาศในราชกิจจานุเบกษาเพื่อก็จะเร็วขึ้นเป็นเงาตามตัว  และประโยชน์ก็จะตกแก่ประชาชนรวดเร็วขึ้นด้วย การนำระยะเวลาระหว่างวันประกาศคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญกับวันประกาศคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในราชกิจจานุเบกษามาแสดงไว้ในที่นี้น่าจะมีส่วนช่วยให้คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญประกาศในราชกิจจานุเบกษาเร็วขึ้นและยังเป็นการนำข้อมูลมาบันทึกไว้เพื่อใช้เป็นแนวทางหนึ่งในการเปรียบเทียบระยะเวลาดังกล่าวสำหรับอดีต ปัจจุบัน และอนาคตต่อไป

เมื่อพิจารณาศึกษาระยะเวลาระหว่างวันประกาศคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญกับวันประกาศคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในราชกิจจานุเบกษาในปี 2543-2544 จำนวน 84 เรื่อง ปรากฏให้เห็นว่า

1) คำวินิจฉัยมากที่สุด จำนวน 49 เรื่อง (ร้อยละ 58.3) ใช้เวลา 9-12 เดือน รองลงมามีจำนวน 34 เรื่อง (ร้อยละ 40.5) ใช้เวลา 6-9 เดือน และที่เหลืออีก 1 เรื่อง (ร้อยละ 1.2) ใช้เวลา 1 เดือน 4 วัน

3) คำวินิจฉัยที่ใช้เวลามากที่สุด คือ คำวินิจฉัยที่ 32/2543 (วันที่ 7 กันยายน 2543) นายอดิศร เพียงเกษ และคณะ กับ คณะกรรมาธิการวิสามัญฯ ใช้เวลา 11 เดือน 15 วัน คำวินิจฉัยที่ใช้เวลามากรองลงมาเป็นคำวินิจฉัยในปี 2544 คือ คำวินิจฉัยที่ 16/2544 (วันที่ 2 พฤษภาคม 2544) นายธนิต ธนทิตย์ และพวก กับ พระราชกำหนดแก้ไขเพิ่มเติมฯ ใช้เวลา 10 เดือน 26 วัน

เป็นที่น่าสังเกตว่า ในปี 2543 ใช้เวลามากกว่าปี 2544 เห็นได้จากมีคำวินิจฉัย 31 เรื่อง ใช้เวลา 9-12 เดือน และที่เหลืออีก 2 เรื่อง ใช้เวลา 6-9 เดือน แต่ต่อมาในปี 2544 ใช้เวลาน้อยลง โดยมีคำวินิจฉัยส่วนใหญ่จำนวน 32 เรื่อง ใช้เวลา 6-9 เดือน คำวินิจฉัยอีก 18 เรื่อง ใช้เวลา 9-12 เดือน และคำวินิจฉัย 1 เรื่อง ใช้เวลา 1 เดือน 4 วัน (โปรดดูตารางที่ 3.26 ถึง ตารางที่ 3.28 ในบทที่ 3)

ผลรวมของจำนวนคำวินิจฉัยที่วางบรรทัดฐานของปี 2543-2544 คือ 42 เรื่อง (ร้อยละ 50.0) ซึ่งเท่ากับผลรวมของคำวินิจฉัยที่ไม่ได้วางบรรทัดฐาน สำหรับเหตุผลที่จำนวนคำวินิจฉัยที่วางบรรทัดฐานเท่ากับคำวินิจฉัยที่ไม่ได้วางบรรทัดฐาน ส่วนหนึ่งอาจเป็นเพราะในปี 2543 เป็นช่วงแรกหรือเพียงเวลาประมาณ 3 ปีที่ศาลรัฐธรรมนูญได้จัดตั้งขึ้นและเริ่มพิจารณาวินิจฉัย ดังนั้น จึงเป็นธรรมดาที่ทำให้คำวินิจฉัยที่วางบรรทัดฐานมีจำนวนมาก  แต่ในอนาคตมีแนวโน้มที่คำวินิจฉัยที่วางบรรทัดฐานจะมีจำนวนน้อยกว่าคำวินิจฉัยที่ไม่ได้วางบรรทัดฐาน เพราะศาลรัฐธรรมนูญได้มีคำวินิจฉัยที่วางบรรทัดฐานไว้เป็นจำนวนมากแล้ว ประกอบกับผู้ยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญเมื่อได้ทราบถึงการวางบรรทัดฐานของศาลรัฐธรรมนูญไว้แล้ว ก็ได้ยึดถือปฏิบัติ โดยเสนอคำร้องเฉพาะเรื่องที่ยังไม่มีคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญเป็นบรรทัดฐาน (โปรดดูตารางที่ 3.29 ในบทที่ 3)

นับแต่ปี พ.ศ. 2541 จนถึง สิ้นปี พ.ศ. 2544 ศาลรัฐธรรมนูญได้มีคำวินิจฉัย กรณีผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองจงใจไม่ยื่นบัญชีฯ หรือจงใจยื่นบัญชีฯ ที่แสดงรายการทรัพย์สินและหนี้สินและเอกสารประกอบด้วยข้อความอันเป็นเท็จหรือปกปิดข้อเท็จจริงที่ควรแจ้งให้ทราบ ตามรัฐธรรมนูญ มาตรา 295 รวมทั้งสิ้น 10 เรื่อง แบ่งเป็น กรณีจงใจไม่ยื่นบัญชีแสดงรายการทรัพย์สินและหนี้สินฯ 6 เรื่อง และ กรณีจงใจยื่นบัญชีแสดงรายการทรัพย์สินและหนี้สินฯ ด้วยข้อความอันเป็นเท็จหรือปกปิดข้อเท็จจริง 4 เรื่อง ดังต่อไปนี้

1) คำวินิจฉัยที่ 10/2543 (วันที่ 9 มีนาคม 2543) ปปช. กับ นายอนันต์ ศวัสตนานนท์ 

4) คำวินิจฉัยที่ 27/2543 (วันที่ 3 กรกฎาคม 2543) ปปช. กับ นายโกศล ศรีสังข์

ยังมีอีก 3 เรื่อง เป็นกรณีจงใจยื่นบัญชีแสดงรายการทรัพย์สินและหนี้สินฯ ด้วยข้อความอันเป็นเท็จหรือปกปิด ได้แก่

อีก 1 เรื่อง แม้เป็นกรณีจงใจยื่นบัญชีแสดงรายการทรัพย์สินและหนี้สินฯ ด้วยข้อความอันเป็นเท็จหรือปกปิด เช่นเดียวกัน แต่คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญออกมาแตกต่างกัน จึงแยกไว้ต่างหาก ได้แก่

10) คำวินิจฉัยที่ 20/2544 (วันที่ 3 สิงหาคม 2544) ปปช. กับ พันตำรวจโท ทักษิณ ชินวัตร

2) ในจำนวนตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ 17 คนนี้ แบ่งเป็น (1) ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่เข้าร่วมเป็นองค์คณะหรือเข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยครบทั้ง 10 เรื่อง จำนวน 9 คน ได้แก่ นายประเสริฐ นาสกุล พลโทจุล อติเรก นายปรีชา เฉลิมวณิชย์ นายมงคล สระฏัน นายสุจิต บุญบงการ นายสุวิทย์ ธีรพงษ์ นายอนันต์ เกตุวงศ์ นายอิสสระ นิติทัณฑ์ประภาศ และนายอุระ หวังอ้อมกลาง และ (2) เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยไม่ครบทั้ง 10 เรื่อง จำนวน 8 คน ได้แก่ นายกระมล ทองธรรมชาติ นายโกเมน ภัทรภิรมย์ นายจุมพล ณ สงขลา นายชัยอนันต์ สมุทวณิช นายผัน จันทรปาน นายศักดิ์ เตชาชาญ นายสุจินดา ยงสุนทร และนายอมร รักษาสัตย์

3) เหตุผลที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางส่วนไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัย เพราะ (1) ลากิจ ลาป่วย หรือขอถอนตัวเพราะมีส่วนได้เสียกับเรื่องที่พิจารณาวินิจฉัย เป็นต้น (2) พ้นจากตำแหน่ง เพราะลาออก หรือ (3) ยังไม่ได้เข้ามาดำรงตำแหน่งเป็นตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ หรือยังไม่ได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง

- นายจุมพล ณ สงขลา ไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยคำวินิจฉัยที่ 19/2544 ดังนั้น ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยจำนวน 9 เรื่อง

- นายสุจินดา ยงสุนทร ไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยคำวินิจฉัยที่ 27/2543 ดังนั้น ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยจำนวน 9 เรื่อง

- นายโกเมน ภัทรภิรมย์ ไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยคำวินิจฉัยที่ 28, 31/2543

3.2) พ้นจากตำแหน่ง ได้แก่

- นายโกเมน ภัทรภิรมย์ พ้นจากตำแหน่ง จึงไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยคำวินิจฉัยที่ 5,19,20/2544 รวม 3 เรื่อง และเมื่อนำ 2 เรื่องข้างต้นที่ไม่ได้เข้าร่วมเพราะลากิจหรือลาป่วยมารวมด้วยแล้ว ดังนั้น ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยจำนวน 5 เรื่อง

- นายชัยอนันต์ สมุทวณิช พ้นจากตำแหน่ง จึงไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยคำวินิจฉัยที่ 27,28,31/2543 และคำวินิจฉัยที่ 5,19,20/2544 รวม 6 เรื่อง ดังนั้น ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยจำนวน 4 เรื่อง

3.3) ยังไม่ได้เข้ามาดำรงตำแหน่งเป็นตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ

- นายกระมล ทองธรรมชาติ นายผัน จันทรปาน และนายอมร รักษาสัตย์ ทั้ง 3 คนนี้ ยังไม่ได้เข้ามาดำรงตำแหน่งเป็นตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ จึงไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยรวม 7 เรื่อง ได้แก่ คำวินิจฉัยที่ 10, 11, 12, 23, 27, 28, 31/2543 ดังนั้น ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยคนละ 3 เรื่อง

- นายศักดิ์ เตชาชาญ ยังไม่ได้เข้ามาดำรงตำแหน่งเป็นตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ จึงไม่ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยรวม 9 เรื่อง ได้แก่ คำวินิจฉัยที่ 10, 11, 12, 23, 27, 28, 31/2543 และคำวินิจฉัยที่ 5, 19/2544 ดังนั้น ได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยจำนวน 1 เรื่อง

4) ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่วินิจฉัยว่า "จงใจ" ครบทั้ง 10 เรื่อง  (10 : 0) มีจำนวน 5 คน ได้แก่ นายประเสริฐ นาสกุล นายมงคล สระฏัน นายสุจิต บุญบงการ นายอิสสระ นิติทัณฑ์ประภาศ และนายอุระ หวังอ้อมกลาง (อัตราส่วน 10 : 0 หมายถึง วินิจฉัยว่า จงใจ 10 เรื่อง : ไม่จงใจ/ยกคำร้อง ไม่มี)

5) ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่วินิจฉัยว่า "จงใจ" ไม่ครบทั้ง 10 เรื่อง มีจำนวน 12 คน แบ่งเป็น

5.1) 9 เรื่อง มีจำนวน 2 คน ได้แก่ นายสุวิทย์ ธีรพงษ์ (9 : 1) และนายอนันต์ เกตุวงศ์ (9 : 1)

5.3) 2-4 เรื่อง มีจำนวน 6 คน เช่น นายชัยอนันต์ สมุทวณิช (4 : 0), นายอมร รักษาสัตย์ (3 : 0), นายกระมล ทองธรรมชาติ (2 : 1), และนายโกเมน ภัทรภิรมย์ (2 : 3)

6) คำวินิจฉัยที่คะแนนเสียงของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญใกล้เคียงกันมี 1 เรื่อง ได้แก่ คำวินิจฉัยที่ 20/2544 (วันที่ 3 สิงหาคม 2544) ปปช. กับ พันตำรวจโท ทักษิณ ชินวัตร ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยชี้ขาดโดยเสียงข้างมากว่า พันตำรวจโท ทักษิณ ชินวัตร ผู้ถูกร้องไม่มีความผิดตามรัฐธรรมนูญ มาตรา 295 โดยให้ยกคำร้อง จำนวน 8 คน และมีความผิดตามรัฐธรรมนูญ มาตรา 295 จำนวน 7 คน (คะแนนเสียง 8 : 7)

7) ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่วินิจฉัยคำวินิจฉัยที่ 20/2544 นี้ ฝ่ายเสียงข้างมากจำนวน 8 คน มาจาก

- ผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ 3 คน ได้แก่ พลโทจุล อติเรก นายศักดิ์ เตชาชาญ และนายสุจินดา ยงสุนทร

- ผู้พิพากษาศาลฎีกา 2 คน ได้แก่ นายจุมพล ณ สงขลา และนายปรีชา เฉลิมวณิชย์

- ผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์ 1 คน ได้แก่ นายอนันต์ เกตุวงศ์

ส่วนตุลาการศาลรัฐธรรมนูญฝ่ายเสียงข้างน้อย

- ผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์ 2 คน ได้แก่ นายสุจิต บุญบงการ และนายอมร รักษาสัตย์ (โปรดดูตารางที่ 3.31 ในบทที่ 3)

ดังนั้น มีตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ 2 คน ได้แก่ นายเชาว์ สายเชื้อ และนาย ชัยอนันต์ สมุทวณิช ที่ไม่ได้ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงปี 2543-2544 หรือไม่ได้ดำรงตำแหน่งอยู่ในช่วงเวลาของคำวินิจฉัย 84 เรื่องที่นำมาพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์ในที่นี้

ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญชุดเริ่มแรกทุกคนที่เข้าสู่ตำแหน่งเมื่อวันที่ 11 เมษายน 2541 มีวาระการดำรงตำแหน่ง 4 ปีครึ่ง นับแต่วันที่พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้ง (รัฐธรรมนูญ มาตรา 259 และ มาตรา 322) โดยจะต้องพ้นจากตำแหน่งทุกคนเมื่อครบวาระในวันที่ 10 ตุลาคม 2545 แต่ก็มีสิทธิได้รับคัดเลือกเข้าดำรงตำแหน่งอีก ทั้งนี้ จะต้องมีอายุไม่ครบ 70 ปีบริบูรณ์ (มาตรา 260)  อย่างไรก็ตาม อาจเกิดข้อถกเถียงหรือโต้แย้งกันได้ในประเด็นเกี่ยวกับบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญในเรื่องวาระการดำรงตำแหน่งในวาระแรกของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ เป็นต้นว่า ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่มาจากผู้พิพากษาในศาลฎีกา อาจอยู่ในตำแหน่งต่อไปจนครบ 9 ปีได้หรือไม่ เพราะได้รับเลือกมาจากที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกาแม้จะได้รับการแต่งตั้งจากพระมหากษัตริย์ตามคำแนะนำของวุฒิสภา (มาตรา 255 วรรคหนึ่ง (1)) และตุลาการศาลรัฐธรรมนูญจะมีวาระดำรงตำแหน่งเป็นรายบุคคลหรือจะถือว่าเป็นคณะที่เข้า-ออกจากตำแหน่งเป็นวาระพร้อมกันเหมือนคณะกรรมการการเลือกตั้ง (มาตรา143) นอกจากนี้ ถ้าตุลาการศาลรัฐธรรมนูญใดพ้นจากตำแหน่งไปก่อนครบวาระ ผู้ที่ได้รับแต่งตั้งใหม่จะอยู่ในตำแหน่งเท่าผู้ที่ตนเข้ามาแทนหรือจะถือว่าเข้าดำรงตำแหน่งใหม่ ทั้งนี้ วิธีการหนึ่งที่จะยุติข้อโต้แย้งดังกล่าวได้คือ ส่งเรื่องสู่ศาลรัฐธรรมนูญเพื่อพิจารณาวินิจฉัย แต่ก็อาจเกิดปัญหาต่อไปอีกว่า เมื่อตุลาการศาลรัฐธรรมนูญจะต้องเป็นผู้พิจารณาวินิจฉัยเรื่องที่ตนเองมีส่วนได้ส่วนเสียด้วย  ศาลรัฐธรรมนูญจะมีวิธีการพิจารณาวินิจฉัยอย่างไร หรือหน่วยงานใดจะเป็นผู้ยื่นคำร้องให้ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัย เหล่านี้เป็นต้น

ต่อมาข้อเท็จจริงปรากฏว่า เฉพาะตุลาการศาลรัฐธรรมนูญชุดแรกที่ดำรงตำแหน่งในวาระเริ่มแรกจำนวน 3 คน ที่เป็นผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ อันได้แก่ พลโท จุล อติเรก และนายสุจินดา ยงสุนทร รวมทั้งตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่เป็นผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์ อันได้แก่ นายอนันต์ เกตุวงศ์ ที่เข้าดำรงตำแหน่งตั้งแต่วันที่ 11 เมษายน 2541 ทั้ง 3 คนนี้ ได้พ้นจากตำแหน่ง เนื่องจากเป็นการดำรงตำแหน่งในวาระเริ่มแรกซึ่งรัฐธรรมนูญกำหนดให้มีวาระการดำรงตำแหน่งเพียงกึ่งหนึ่ง (4 ปีครึ่ง) ของวาระที่กำหนดไว้ (9 ปี) นับแต่วันที่พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้ง (มาตรา 259 และ มาตรา 322 วรรคหนึ่ง) โดยจะต้องพ้นจากตำแหน่งทั้ง 3 คนเมื่อครบวาระวันที่ 10 ตุลาคม 2545 แต่ก็มีสิทธิได้รับคัดเลือกเข้าดำรงตำแหน่งอีก เพราะอยู่ไม่ครบวาระ 9 ปี ทั้งนี้ จะต้องมีอายุไม่ครบ 70 ปีบริบูรณ์ (มาตรา 260) อย่างไรก็ตาม รัฐธรรมนูญได้กำหนดให้ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญปฏิบัติหน้าที่ต่อไปจนกว่าตุลาการศาลรัฐธรรมนูญซึ่งได้รับแต่งตั้งใหม่จะเข้ารับหน้าที่ (มาตรา 259 วรรคสอง)

อย่างไรก็ดี มีแนวคิดที่ไม่เห็นด้วยกับการดำรงตำแหน่งของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่มาจากผู้พิพากษาในศาลฎีกาจำนวน 5 คนดังกล่าว โดยให้เหตุผลว่า ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทั้ง 13 คน ที่เข้าดำรงตำแหน่งตั้งแต่เริ่มแรกในปี 2541 มาจากการเสนอแต่งตั้งของวุฒิสภาชุดที่มาจากการแต่งตั้ง และเมื่อครบเวลา 4 ปีครึ่ง ก็จะต้องพ้นจากตำแหน่งพร้อมกันทั้งหมดทุกคน โดยไม่มีข้อยกเว้น กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ ไม่มีบทบัญญัติใดของรัฐธรรมนูญได้บัญญัติข้อยกเว้นไว้ให้กับตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่มาจากผู้พิพากษาในศาลฎีกาหรือตุลาการในศาลปกครองสูงสุด แต่เป็นความเข้าใจหรือการตีความรัฐธรรมนูญของแต่ละคนหรือแต่ละหน่วยงาน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง วุฒิสภา หรือคณะกรรมาธิการสามัญของวุฒิสภา ที่มีอำนาจหน้าที่ดำเนินการสรรหาตามบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญก็ไม่ได้ทักท้วงอย่างจริงจังและชัดเจน ส่วนตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่มาจากศาลฎีกาก็ตีความว่า ตนมาจากการคัดเลือกของที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกา ไม่ได้มาจากการคัดเลือกของวุฒิสภาทั้งที่อาจตีความได้ว่าศาลฎีกาเป็นฝ่ายเสนอชื่อ วุฒิสภาให้ความยินยอม และประธานวุฒิสภารับสนองพระบรมราชโองการฯ อันหมายถึงว่า วุฒิสภารับผิดชอบ ประกอบกับยังไม่มีการเสนอคำร้องดังกล่าวต่อศาลรัฐธรรมนูญเพื่อพิจารณาวินิจฉัย และมีผู้สนใจเรื่องนี้ไม่มากเท่าที่ควร

ดังนั้น เมื่อวุฒิสภาได้เปิดโอกาสให้มีการสรรหาตุลาการศาลรัฐธรรมนูญจำนวน 3 คน ซึ่งต้องมาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ แทน พลโท จุล อติเรก และนายสุจินดา ยงสุนทร รวมทั้งมาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์ แทน นายอนันต์ เกตุวงศ์ ที่ต้องพ้นจากตำแหน่ง 4 ปีครึ่งดังกล่าว ก็เท่ากับเป็นการยอมรับให้ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่มาจากผู้พิพากษาในศาลฎีกาจำนวน 5 คนให้ดำรงตำแหน่งต่อไปได้อีก 4 ปีครึ่ง

สำหรับภูมิหลังของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ สรุปได้ว่า ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทุกคนเป็นชาย และสมรสแล้ว ส่วนภูมิหลังเกี่ยวกับที่มา ซึ่งหมายถึงตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนมาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขาใด การได้รับการเลือกหรือเสนอชื่อต่อวุฒิสภาโดยคณะบุคคลใด (จากนั้นวุฒิสภาจึงนำขึ้นถวายคำแนะนำ) และการเข้าดำรงตำแหน่งแทนผู้ใด รวมทั้งวันเดือนปีเกิด การศึกษา และประสบการณ์ในการปฏิบัติงานในหน่วยงานฝ่ายนิติบัญญัติ บริหาร ตุลาการ และวิชาการ

(โปรดดูตารางที่ 3.5 ถึง ตารางที่ 3.7 ในบทที่ 3)

1) กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่เห็นด้วยว่าภูมิหลังต่อไปนี้มีส่วนสำคัญต่อทิศทางคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ

1.2) การต่อสู้เรียกร้องเพื่อความเป็นธรรมในสังคมอย่างชัดเจน

1.3) ปรัชญาและแนวคิดทางกฎหมายและรัฐศาสตร์ 3 ประเภท อันได้แก่ อนุรักษ์นิยม เสรีนิยม และประชานิยม

2) กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่ไม่เห็นด้วยว่าภูมิหลังต่อไปนี้มีส่วนสำคัญต่อทิศทางคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ

2.2) สถานภาพการสมรส

2.3) การสำเร็จการศึกษาจากภายนอกประเทศ

3) เฉพาะความเห็นของกลุ่มตัวอย่างต่อภูมิหลังเรื่องของเพศ ปรากฏว่า กลุ่มตัวอย่างที่เห็นด้วยว่าเพศของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญมีส่วนสำคัญต่อทิศทางคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ได้มีจำนวนเท่ากับกลุ่มตัวอย่างที่ไม่เห็นด้วย

4) กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่เห็นว่า

4.1) การมาจากผู้พิพากษาในศาลฎีกา หรือมาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ มีส่วนทำให้คำวินิจฉัยเป็นไปในทิศทางอนุรักษ์นิยม

4.2) การมาจากตุลาการในศาลปกครองสูงสุดมีส่วนทำให้คำวินิจฉัยเป็นไปในทิศทางเสรีนิยม

5.2) การศึกษาจากในและนอกประเทศจึงจะทำให้คำวินิจฉัยเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาประชาธิปไตย

5.3) ประสบการณ์ในการทำงานเป็นนักวิชาการ (นักนิติศาสตร์ หรือ นักรัฐศาสตร์) จึงจะทำให้คำวินิจฉัยเป็นประโยชน์ต่อประชาชนในขณะนี้  รองลงมาเห็นว่าเคยเป็นผู้พิพากษาหรือตุลาการ 

สำหรับเหตุผลที่กลุ่มตัวอย่างไม่ระบุปรัชญาและแนวคิดทางกฎหมายและรัฐศาสตร์ของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญว่าเป็นประเภทอนุรักษ์นิยม เสรีนิยม หรือประชานิยมไว้ครบทุกคนและกลุ่มตัวอย่างที่แสดงความเห็นในเรื่องนี้มีจำนวนน้อยนั้น มีหลายประการ เช่น ในทางปฏิบัติเป็นการยากพอสมควรที่กลุ่มตัวอย่างจะทราบและเข้าใจปรัชญาและแนวคิดดังกล่าวของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญได้ครบทั้ง 14 คน และมีตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนเท่านั้นที่ได้แสดงให้เห็นจุดยืนที่ชัดเจน ส่วนหนึ่งอาจเป็นเพราะความมีชื่อเสียงหรือหรือการแสดงจุดยืนที่สั่งสมมาจากอดีต นอกจากนี้ ประสบการณ์ในการทำงานหรืออาชีพในอดีตของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญไม่เปิดโอกาสให้ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญเป็นที่รู้จักของประชาชนอย่างเท่าเทียมกัน เช่น การเป็นผู้พิพากษาย่อมไม่มีโอกาสประชาสัมพันธ์ผลงานตนเองเท่ากับการเป็นนักวิชาการ อีกทั้งในคำวินิจฉัยหนึ่งตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนแสดงปรัชญาหรือแนวคิดประเภทอนุรักษ์นิยม แต่ในอีกคำวินิจฉัยหนึ่งกลับแสดงปรัชญาหรือแนวคิดเสรีนิยม ทำให้ยากต่อกลุ่มตัวอย่างที่จะชี้ชัดลงไป

พร้อมกันนี้ เพื่อนำผลไปใช้ในการพิสูจน์สมมติฐานของการศึกษาวิจัยข้อที่ 4 นี้ ในแบบสอบถามได้เปิดโอกาสให้กลุ่มตัวอย่าง 45 คน แสดงความเห็นต่อคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญจำนวน 20 เรื่องด้วย คำวินิจฉัยทั้ง 20 เรื่องนี้มีความสำคัญ เป็นที่สนใจของประชาชน และมีสาระสำคัญกระจายครอบคลุมปัญหาหรือกรณีต่าง ๆ 10 กรณี อันได้แก่ (1) กรณียื่นบัญชีแสดงรายการทรัพย์สินและหนี้สินฯ ตามมาตรา 295 (2) กรณียุบพรรคการเมือง (3) กรณีสิทธิเสรีภาพ ความเสมอภาค (4) กรณีสิทธิในทรัพย์สิน (5) กรณีการถอดถอน หรือการพ้นจากสมาชิกภาพของนักการเมือง (6) กรณีอำนาจหน้าที่ขององค์กรของรัฐที่เป็นอิสระ (7) กรณีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และสมาชิกวุฒิสภา (8) กรณีกระบวนการออกกฎหมาย (9) กรณีความชอบด้วยรัฐธรรมนูญที่ยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญโดยผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา และ(10) กรณีอื่น ที่ไม่จัดอยู่ใน 9 กรณีนี้

ทั้ง 10 กรณีนี้ แต่ละกรณีประกอบด้วยคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ 2 เรื่อง รวมทั้งสิ้น 20 เรื่อง ในแต่ละเรื่องได้สรุปสาระสำคัญเพื่อเป็นข้อมูลพื้นฐานในการแสดงความคิดเห็นของผู้ตอบแบบสอบถาม อันได้แก่ (1) ประเด็นหลัก และ (2) คำวินิจฉัย ซึ่งรวมทั้งคะแนนเสียงของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ตลอดจนคำวินิจฉัยของเสียงข้างมากและเสียงข้างน้อยด้วย (โปรดดูแบบสอบถาม ในภาคผนวก)

คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญจำนวน 20 เรื่องที่กล่าวมานี้ ได้แก่ (1) คำวินิจฉัยที่ 19/2544 (วันที่ 3 สิงหาคม 2544) ปปช. กับ นายประยุทธ มหากิจศิริ (2) คำวินิจฉัยที่ 20/2544(วันที่ 3 สิงหาคม 2544) ปปช. กับ พันตำรวจโททักษิณ ชินวัตร (3) คำวินิจฉัยที่ 28/2544 (วันที่ 6 กันยายน 2544) นายทะเบียนพรรคการเมือง กับ พรรคเสรีธรรม (4) คำวินิจฉัยที่ 51/2544 (วันที่ 27 ธันวาคม 2544) นายทะเบียนพรรคการเมือง กับ พรรคพัฒนาสังคม (5) คำวินิจฉัยที่ 3/2544 (วันที่ 18 มกราคม 2544) นายฮายาชิ กับ เรือนจำกลางชลบุรี (6) คำวินิจฉัยที่ 11/2544 (วันที่ 20 มีนาคม 2544) นายนคร ดวงแก้ว และ นายสุบรรณ์ สาระพันธ์ กับ พระราชบัญญัติยาเสพติดฯ (7) คำวินิจฉัยที่ 14/2544 (วันที่ 26 เมษายน 2544) บริษัท นครราชสีมาทำไม้จำกัด กับ พระราชบัญญัติล้มละลายฯ (8) คำวินิจฉัยที่ 50/2544 (วันที่ 27 พฤศจิกายน 2544) บริษัท ไทยวิวัฒน์เคหะ จำกัด กับ กรมสรรพากร (9) คำวินิจฉัยที่ 57/2543 (วันที่ 28 พฤศจิกายน 2543) นายเนวิน ชิดชอบ กับ พรรคเอกภาพ (10) คำวินิจฉัยที่ 4/2544 (วันที่ 6 กุมภาพันธ์ 2544) นายวิชิต พูลลาภ และคณะ กับ รัฐมนตรี 10 คน (11) คำวินิจฉัยที่ 32/2543 (วันที่ 7 กันยายน 2543) นายอดิศร เพียงเกษ และคณะ กับ คณะกรรมาธิการวิสามัญฯ (12) คำวินิจฉัยที่ 63/2543 (วันที่ 15 ธันวาคม 2543) ปปช. กับ อำนาจในการวินิจฉัยร่างพระราชบัญญัติฯ (13) คำวินิจฉัยที่ 13/2544 (วันที่ 29 มีนาคม 2544) กกต. กับ สมาชิกภาพของสมาชิกวุฒิสภา (14) คำวินิจฉัยที่ 13/2544 (วันที่ 29 มีนาคม 2544) กกต. กับ การสั่งให้มีการเลือกตั้งสมาชิกวุฒิสภาใหม่ (15) คำวินิจฉัยที่ 54-55/2543 (วันที่ 31 ตุลาคม 2543) นายพนัส ทัศนียานนท์ และคณะ และนายคำนวณ ชโลปถัมภ์ และคณะ กับร่างพระราชบัญญัติเลือกตั้งฯ (16) คำวินิจฉัยที่ 56/2543 (วันที่ 31 ตุลาคม 2543) นายมารุต บุนนาค และคณะ กับ ร่างพระราชบัญญัติเลือกตั้งฯ (17) คำวินิจฉัยที่ 12/2544 (วันที่ 29 มีนาคม 2544) นายสนิท วรปัญญา และคณะ กับ พระราชบัญญัติฯ (18) คำวินิจฉัยที่ 33/2544 (วันที่ 11 ตุลาคม 2544) นายสัก กอแสงเรือง และคณะ กับ พระราชกำหนดบรรษัทบริหารสินทรัพย์ไทยฯ(19) คำวินิจฉัยที่ 58-62/2543 (วันที่ 30 พฤศจิกายน 2543) อบต. อบจ. และเทศบาล กับ องค์กรตามรัฐธรรมนูญ และ (20) คำวินิจฉัยที่ 40-49/2544 (วันที่ 27 พฤศจิกายน 2544) กองทุนรวม 10 กองทุน กับ พระราชกำหนดปฏิรูประบบสถาบันการเงินฯ

นอกจากนี้ กลุ่มตัวอย่างที่ตอบแบบสอบถามจำนวนมากที่สุด คือร้อยละ 45.2 พอใจการปฏิบัติหน้าที่ของนายอมร รักษาสัตย์ มากที่สุด รองลงมา คือ ร้อยละ 37.8 พอใจการปฏิบัติหน้าที่ของนายประเสริฐ นาสกุล และร้อยละ 24.4 พอใจการปฏิบัติหน้าที่ของนายสุจิต บุญบงการ

หมายเหตุ ในการวิจัยสนามที่ให้กลุ่มตัวอย่างตอบแบบสอบถาม มีข้อสังเกตสำคัญที่จะเป็นประโยชน์ต่อการทำวิจัยในอนาคต กล่าวคือ ถึงแม้ว่าในแบบสอบถามได้เปิดโอกาสให้กลุ่มตัวอย่างใส่เครื่องหมาย X ในกรณีที่กลุ่มตัวอย่างไม่แน่ใจ ไม่รู้จักดีพอ ไม่มีข้อมูล หรือไม่ขอตอบ ไว้ด้วยก็ตาม แต่เมื่อกลุ่มตัวอย่างแสดงความคิดเห็นต่อข้อคำถามที่ว่า “ไม่ชอบหรือไม่พอใจ” การปฏิบัติงานของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญคนใด รวมทั้ง “ไม่ชอบหรือไม่พอใจ” คำวินิจฉัยเรื่องใด คำตอบที่ได้รับจะไม่สมบูรณ์ หรือไม่ได้รับคำตอบ สาเหตุที่เป็นเช่นนี้ส่วนหนึ่งเป็นเพราะนิสัยของคนไทยเป็นจำนวนมากมีความเกรงใจ  ไม่กล้าแสดงความคิดเห็นในด้านลบต่อผู้ดำรงตำแหน่งระดับสูง หรือการขาดความกล้าหาญในการแสดงความคิดเห็น เป็นต้น ดังนั้น จึงเป็นไปได้ยากพอสมควรที่จะได้คำตอบที่เกี่ยวกับการแสดงความคิดเห็นในลักษณะดังกล่าวนี้อย่างสมบูรณ์

สำหรับเหตุผลที่การเลือกประธานศาลรัฐธรรมนูญเท่าที่ผ่านมาได้นำหลักอาวุโสมาใช้เพราะถ้าเลือกตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่มีอายุสูงที่สุดเข้าไปดำรงตำแหน่งประธานศาลรัฐธรรมนูญแล้ว จะทำให้ผู้ที่ได้รับเลือกดำรงตำแหน่งสั้นที่สุด ในเวลาเดียวกัน ถ้ามองเฉพาะในด้านลบว่าเมื่อใดก็ตามที่ผู้ได้รับเลือกกระทำการไม่เหมาะสมหรือผิดพลาด ก็จะกระทำการได้ไม่นาน เพราะจะต้องพ้นจากตำแหน่งเร็ว นอกจากนี้ ยังเป็นการเปิดโอกาสให้ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญอื่นได้มีโอกาสเป็นประธานศาลรัฐธรรมนูญได้อีกด้วย แต่ถ้าเลือกคนที่มีอาวุโสน้อยหรือมีอายุน้อยเข้าไปดำรงตำแหน่งตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแล้ว จะทำให้ผู้ที่ได้รับเลือกอยู่ในตำแหน่งยาวนาน และถ้าผู้ที่ได้รับเลือกกระทำการที่ไม่เหมาะสมหรือผิดพลาด ก็ไม่มีโอกาสเปลี่ยนตัวได้ง่าย จำต้องทนอยู่กับสภาพนั้นไปอีกยาวนาน ทั้งยังเป็นการปิดโอกาสตุลาการศาลรัฐธรรมนูญคนอื่นที่จะเข้าดำรงตำแหน่งประธานศาลรัฐธรรมนูญซึ่งเป็นตำแหน่งที่มีเกียรติมากอีกด้วย อนึ่ง ในเรื่องหลักความรู้ความสามารถที่จะนำมาใช้ในการเลือกตุลาการศาลรัฐธรรมนูญเข้าดำรงตำแหน่งประธานศาลรัฐธรรมนูญนั้น บุคคลที่มีความรู้ความสามารถสูงในระดับชาติ ดังเช่น ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญนั้น เป็นเรื่องที่ชี้วัดได้ยาก และเป็นที่โต้แย้งถกเถียงกันมาก อีกทั้งเป็นไปได้มากที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนไม่ยอมรับความรู้ความสามารถของกันและกัน เพราะแต่ละคนเป็นผู้ที่มีความรู้ความสามารถสูงและสั่งสมมานานอยู่แล้วจึงได้เข้ามาดำรงตำแหน่งตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ประกอบกับความเป็นอิสระของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนมีสูงมาก หลักการอื่นใดรวมทั้งหลักความรู้ความสามารถจึงมีข้อโต้แย้งได้มากกว่าหลักอาวุโสดังกล่าว

เพื่อให้สอดคล้องกับปัญหาดังกล่าว หัวข้อการเสนอแนะจึงจัดแบ่งเป็น 3 ส่วนเช่นเดียวกัน คือ (1) แนวทางการพัฒนาโครงสร้างและอำนาจหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญ (2) แนวทางการพัฒนาบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ และ (3) แนวทางการพัฒนาตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ข้อเสนอแนะแต่ละส่วนล้วนมีความสำคัญ จึงควรดำเนินการพร้อมกันไปตามความเหมาะสม

   เมื่อเป็นเช่นนี้  ที่มาและสัดส่วนของโครงสร้างหรือองค์ประกอบของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญเป็นเรื่องสำคัญยิ่ง  เพราะส่งผลต่อการคะแนนเสียงของคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ความเห็นจากกลุ่มตัวอย่างที่เป็นผู้เชี่ยวชาญและผู้สันทัดกรณีทางการเมืองการปกครองและการบริหารส่วนใหญ่ต้องการให้ปรับเปลี่ยนโครงสร้างของศาลรัฐธรรมนูญ การให้คงโครงสร้างเดิมไว้ ยังอาจส่งผลกระทบต่อความเชื่อมั่นศรัทธาของประชาชนที่มีต่อศาลรัฐธรรมนูญได้

1) ไม่เพิ่มจำนวนศาลรัฐธรรมนูญ คือ ให้มีจำนวน 15 คนเช่นเดิม เพื่อช่วยประหยัดงบประมาณของแผ่นดินและยังสอดคล้องกับสภาพการณ์ของประเทศ 

2.1) สอดคล้องกับบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญที่มีเรื่องเกี่ยวกับรัฐศาสตร์เป็นจำนวนมาก เช่น มาตราเกี่ยวกับสิทธิเสรีภาพซึ่งรัฐธรรมนูญบัญญัติไว้อย่างกว้างขวาง

2.2) การใช้อำนาจหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญของทุกประเทศ ไม่อาจหลีกเลี่ยงที่จะเข้าไปเกี่ยวข้องกับประเด็นทางการเมือง หรือเกี่ยวข้องโดยตรงกับการใช้อำนาจหน้าที่ขององค์กรของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐได้ จึงสอดคล้องกับความรู้ความสามารถและประสบการณ์ของผู้ทรงคุณวุฒิสาขารัฐศาสตร์

2.3) ทำให้ได้มุมมองรัฐธรรมนูญในลักษณะที่กว้างขวางในสายตาของนักรัฐศาสตร์และนักรัฐประศาสนศาสตร์ โดยเหตุผลสำคัญเนื่องมาจากกลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่มีความเห็นว่า นักรัฐศาสตร์และนักรัฐประศาสนศาสตร์มีปรัชญาและแนวคิดทางกฎหมายและรัฐศาสตร์ประเภทประชานิยมหรือประเภทเสรีนิยมในจำนวนที่ใกล้เคียงกัน ประกอบกับกลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่ยังเห็นว่า ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญควรมีภูมิหลังเกี่ยวกับปรัชญาและแนวคิดทางกฎหมายและรัฐศาสตร์ประเภทเสรีนิยมจะช่วยให้คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญเป็นประโยชน์ต่อประเทศชาติและประชาชนโดยส่วนรวมมากที่สุด  ในขณะที่กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่มีความเห็นว่า ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่มาจากผู้พิพากษาในศาลฎีกา และที่มาจากผู้ทรงคุณวุฒิสาขานิติศาสตร์ มีปรัชญาและแนวคิดทางกฎหมายและรัฐศาสตร์ประเภทอนุรักษ์นิยม

ข้อเสนอแนะสำหรับการปรับเปลี่ยนโครงสร้างของศาลรัฐธรรมนูญตามกรอบที่กล่าวมานี้ อาจเป็นโครงสร้างใดโครงสร้างหนึ่งจากตารางที่ 2 ทั้งนี้ ควรประชาสัมพันธ์แสดงเหตุผล หรืออาจทำประชาพิจารณ์เพื่อนำไปสู่การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญในประเด็นดังกล่าว

ตารางที่ 2 ข้อเสนอแนะให้ปรับเปลี่ยนโครงสร้างหรือองค์ประกอบของศาลรัฐธรรมนูญ จำนวน 3 โครงสร้าง โดยศาลรัฐธรรมนูญประกอบด้วย 15 คนเช่นเดิม

2) ควรเปิดโอกาสให้ประชาชนยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญได้โดยตรงภายใต้เงื่อนไข เนื่องจากศาลรัฐธรรมนูญเป็นองค์กรที่ช่วยปกป้องคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน เป็นองค์กรที่ใช้เป็นที่พึ่งเพื่อหาข้อยุติ ที่สำคัญคือ จะช่วยให้ศาลรัฐธรรมนูญใกล้ชิดกับประชาชนมากขึ้นและเป็นศาลของประชาชน อย่างแท้จริง มิใช่ศาลที่เน้นให้บริการเฉพาะองค์กรระดับสูง นักการเมือง หรือข้าราชการระดับสูงเท่านั้น แต่การให้ประชาชนยื่นคำร้องได้โดยตรงนั้น ควรอยู่ภายใต้เงื่อนไขที่ว่า เรื่องที่ยื่นต้องเป็นปัญหาสำคัญ และเกี่ยวข้องกับผลประโยชน์ต่อสังคมหรือประชาชนโดยรวม เช่นปัญหาสิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชนปัญหาศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์  หรือปัญหาความชอบด้วยรัฐธรรมนูญ (challenge constitutionality) อันมิใช่ปัญหาส่วนตัวของคนใดคนหนึ่ง

3) ควรมีแนวโน้มการตีความขอบเขตอำนาจของตนในทิศทางกว้างโดยครอบคลุมสังคมไทยทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม และการเมืองในลักษณะที่มีการเปลี่ยนแปลงไปตามกาลสมัยและสภาพแวดล้อม

3.2 แนวทางการพัฒนาบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ

1) "บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ" มาตรา 266 หมายถึง กฎหมายที่ออกโดยรัฐสภาเท่านั้น หรือหมายถึง กฎ ข้อบังคับอื่นด้วย

2) "องค์กรต่าง ๆ ตามรัฐธรรมนูญ" ตามมาตรา 266 หมายถึง องค์กรที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญเท่านั้น หรือองค์กรอื่นด้วย เช่น เทศบาล

3) "ต้องคำพิพากษาให้จำคุก" ตามมาตรา 264 (4) ควรหมายถึง รัฐมนตรีและผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองระดับสูงต้องพ้นจากตำแหน่งเมื่อถูกคำพิพากษาให้จำคุกในทันทีเท่านั้น หรือต้องคำนึงว่าบุคคลดังกล่าวต้องถูกจำคุกจริง หรือคดีถึงที่สุดด้วย

4) "ความชอบด้วยรัฐธรรมนูญ" มาตรา 198 ต่างกับ การขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญอย่างไร

5) อำนาจหน้าที่ในการยุบพรรคการเมือง หมายถึง ศาลรัฐธรรมนูญควรมีอำนาจหน้าที่เท่าที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญโดยตรงเท่านั้น หรือควรมีอำนาจสั่งยุบพรรคตามคำร้องของนายทะเบียนพรรคการเมืองตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยพรรคการเมือง พ.ศ.  2541 ซึ่งเป็นไปตามกฎหมายอื่นด้วย

6) การส่งคำโต้แย้ง ความเห็น หรือเอกสารของคู่ความตามทางการเพื่อศาลรัฐธรรมนูญจะได้พิจารณาวินิจฉัย ตามมาตรา 264 หมายถึง ให้อำนาจศาลยุติธรรมและศาลอื่นที่จะพิจารณาว่าควรส่งหรือไม่ส่งคำโต้แย้ง ความเห็น หรือเอกสารดังกล่าว ทั้งนี้เพื่อป้องกันการถ่วงเวลาด้วยการร้องขอให้ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัย หรือศาลยุติธรรมและศาลอื่นไม่ควรมีอำนาจดังกล่าว มีหน้าที่ต้องส่งทุกเรื่อง

7) สมาชิกวุฒิสภาตามมาตรา 121 ต้องได้รับการเลือกตั้งถูกต้องครบทั้ง 200 คนก่อนเท่านั้น จึงจะเริ่มปฏิบัติหน้าที่ได้ หรือไม่ถึง 200 ก็ปฏิบัติหน้าที่ได้

8) "คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญให้เป็นเด็ดขาด มีผลผูกพัน รัฐสภา คณะรัฐมนตรี ศาล และองค์กรอื่นของรัฐ" ตามมาตรา 268 ผลผูกพันดังกล่าวครอบคลุมเฉพาะองค์กรเท่านั้น หรือครอบคลุมตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนด้วย เพราะถ้าครอบคลุมด้วยก็จะทำให้คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญที่วางบรรทัดฐานไว้แล้ว ไม่อาจเปลี่ยนแปลงแก้ไขได้อีก

การที่คณะผู้ศึกษาวิจัยเสนอแนวทางพัฒนาบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญด้วยการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญเพื่อขยายความบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญหรือถ้อยคำดังกล่าวให้ชัดเจนนั้น เพราะถึงแม้คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญเป็นเด็ดขาดและได้วางบรรทัดฐานเกี่ยวกับถ้อยคำกล่าวข้างต้นไว้แล้วเกือบทั้งหมดแล้ว แต่ในอนาคตอาจมีการกลับคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญได้ ถ้าตุลาการศาลรัฐธรรมนูญคนเดิมพ้นจากตำแหน่งหรือมีตุลาการศาลรัฐธรรมนูญกลุ่มใหม่เข้าสู่ตำแหน่ง หรือสถานการณ์เปลี่ยนแปลงไป ดังนั้น การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญน่าจะทำให้ถ้อยคำดังกล่าวชัดเจนขึ้น และใช้ได้ตลอดไปเฉพาะในบางเรื่องที่สำคัญและเป็นประโยชน์ต่อประเทศชาติและประชาชน

แนวทางการพัฒนาตุลาการศาลรัฐธรรมนูญควรดำเนินการพร้อมกันไปทั้ง 2 ส่วน ได้แก่ การพัฒนาที่ระบบหรือหลักเกณฑ์ และการพัฒนาโดยประชาชน แต่ละส่วนดังกล่าวนี้ ล้วนเกี่ยวข้องกับตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทั้งสิ้น

1) กระบวนการคัดเลือกตุลาการศาลรัฐธรรมนูญของแต่ละองค์กร เช่น คณะกรรมการสรรหาตุลาการ ศาลรัฐธรรมนูญโดยที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกา และที่ประชุมใหญ่ศาลปกครองสูงสุด  ตลอดทั้งวุฒิสภา  ควรมีหลักเกณฑ์และกระบวนการคัดเลือกภายในที่ชัดเจนบริสุทธิ์ ยุติธรรม เปิดเผย ปราศจากการแทรกแซงของฝ่ายการเมืองไม่ว่าจะเป็นฝ่ายบริหารหรือฝ่ายนิติบัญญัติ และเปิดโอกาสให้ตรวจสอบได้นี้ เพื่อให้ได้บุคคลที่จะไปดำรงตำแหน่งตุลาการศาลรัฐธรรมนูญตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญอย่างจริง เป็นที่ยอมรับของประชาชนโดยปราศจากความเคลือบแคลงสงสัย และปลอดจากอิทธิพลทางการ เมืองอย่างแท้จริง

2) การที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนไม่อาจปฏิบัติหน้าที่  หรือมิได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยคำร้องบางเรื่อง ซึ่งอาจเป็นเพราะติดราชการต่างประเทศ หรือป่วย หรือไม่อาจปฏิบัติราชการได้ด้วยเหตุผลจำเป็นทั้งหลายนั้น แม้จำนวนตุลาการศาลรัฐธรรมนูญจะยังคงมีองค์คณะของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ  คือไม่น้อยกว่า 9 คน ก็ตาม แต่เพื่อประโยชน์ที่ตั้งอยู่บนพื้นฐานของการเปิดเผยและโปร่งใส  จึงจำเป็นต้องมีการบันทึกและรวบรวมข้อมูลไว้เป็นหมวดหมู่เพื่อแสดงถึงเหตุผลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่มิได้เข้าร่วมพิจารณาวินิจฉัยไว้ทุกเรื่อง พร้อมเผยแพร่ด้วย

4) คำวินิจฉัยที่ 9-10/2544 (วันที่ 8 มีนาคม 2544) บริษัทกฤษดามหานครฯ กับ พระราชกำหนดแก้ไขเพิ่มเติมฯ เป็นคำวินิจฉัยแรกที่ในคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญได้ระบุคะแนนเสียงข้างมากและเสียงข้างน้อยของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญที่ร่วมเป็นองค์คณะของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญในการนั่งพิจารณาและในการทำคำวินิจฉัยไว้ด้วย แต่ก็มิได้ดำเนินการในทุกคำวินิจฉัย เช่น คำวินิจฉัยที่เป็นคำสั่งให้ยุบพรรคการเมือง หรือคำวินิจฉัยให้ยกคำร้อง เป็นต้น ทั้งนี้อาจเป็นเพราะคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญส่วนใหญ่เขียนขึ้นโดยตุลาการศาลรัฐธรรมนูญฝ่ายเสียงข้างมาก ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนอาจไม่ต้องการให้ระบุคะแนนเสียงดังกล่าวไว้ด้วย ประกอบกับการไม่มีแนวทางปฏิบัติหรือหลักเกณฑ์ที่ชัดเจนและเป็นที่ยอมรับของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทุกคน จึงทำให้เกิดความแตกต่างขึ้น ดังนั้น เพื่อประโยชน์ต่อส่วนรวมและประโยชน์ในทางวิชาการ การระบุคะแนนเสียงดังกล่าวไว้ในคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญทุกเรื่องจึงเป็นสิ่งสำคัญและจำเป็น ยิ่งไปกว่านั้น ถ้าได้ระบุชื่อตุลาการศาลรัฐธรรมนูญแต่ละคนว่าได้ออกเสียงอยู่ฝ่ายเสียงข้างมาก ฝ่ายเสียงข้างน้อย หรืออื่นใด ไว้ด้วย ก็น่าจะสนับสนุนให้มีขึ้น ถึงแม้ว่าในทางปฏิบัติจะเกิดขึ้นได้ยากพอสมควรเพราะอาจถูกโต้แย้งว่า เป็นการเปิดโอกาสให้ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนพ้นจากการถูกวิพากษ์วิจารณ์ซึ่งเป็นลักษณะที่ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญขาดแนวคิดในการรับผิดชอบคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญร่วมกันก็ตาม

6.3) คำวินิจฉัยที่ 58-62/2543 (วันที่ 30 พฤศจิกายน 2543) อบต. อบจ. และเทศบาล กับ องค์กรตามรัฐธรรมนูญ โดยองค์การปกครองส่วนท้องถิ่นดังกล่าวขอให้ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัยตามรัฐธรรมนูญ มาตรา 266 ว่า พระราชบัญญัติองค์การบริหารส่วนจังหวัด พ.ศ. 2540 ขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยว่า ไม่รับวินิจฉัยคำร้องของผู้ร้อง เนื่องจากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นดังกล่าวไม่เป็นองค์กรตามรัฐธรรมนูญ

ในอีกแง่มุมหนึ่ง อาจทำให้มองไปได้ว่า การยกคำร้องเรื่องใดเป็นการแขวนเรื่องนั้นไว้ หรือไม่วินิจฉัยเรื่องใด เป็นหนทางหนึ่งของการหลีกเลี่ยงการวินิจฉัย เพราะหากวินิจฉัยออกมา อาจไปกระทบผลประโยชน์ของบุคคลหรือหน่วยงานบางกลุ่ม อย่างไรก็ดี มีตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางคนที่แม้ศาลรัฐธรรมนูญมีคำวินิจฉัยด้วยเสียงข้างมากให้ยกคำร้อง แต่ก็ได้แสดงเหตุผลไว้ว่าเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วยกับประเด็นสำคัญนั้นไว้ด้วย เช่นนี้ ก็พอที่จะทำให้สังคมได้รับคำตอบหรือความเห็นได้บ้างถึงแม้จะยังไม่เป็นคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญหรือเป็นมติฝ่ายเสียงข้างมากของศาลรัฐธรรมนูญก็ตาม ดังนั้น การแสดงความเห็นของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญไว้ในคำวินิจฉัยส่วนบุคคลในประเด็นสำคัญดังกล่าวซึ่งเป็นประโยชน์ต่อผู้ร้องหรือสังคม  จึงควรได้รับการสนับสนุนให้มีปรากฏอยู่ในคำวินิจฉัยส่วนบุคคลของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทุกคนด้วย

1) ส่งเสริมและสนับสนุนให้บุคคล หน่วยงานทั้งภาครัฐและภาคเอกชน รวมทั้งประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในการเฝ้าระวัง ดูแล และช่วยตรวจสอบการปฏิบัติงานของศาลรัฐธรรมนูญอย่างต่อเนื่อง

2) ประชาชนซึ่งรวมทั้งนักวิชาการควรให้ความสนใจกับการพัฒนาตุลาการศาลรัฐธรรมนูญด้วยการนำคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญมาวิเคราะห์ในทางวิชาการอย่างเป็นระบบมากขึ้น ที่ผ่านมาประชาชนให้ความสนใจเนื้อหาสาระภายในคำวินิจฉัยไม่ว่าจะเป็นคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญหรือคำวินิจฉัยส่วนบุคคลน้อยมาก แต่ให้ความสนใจผลของคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญเท่านั้นว่าออกมาอย่างไร ในส่วนของนักวิชาการส่วนใหญ่ก็จะนำคำวินิจฉัยมาวิเคราะห์และวิพากษ์วิจารณ์ในเชิงกฎหมายหรือในเชิงการใช้ดุลพินิจของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญว่าเหมาะสมหรือไม่เหมาะสมเท่านั้น โดยมิได้ให้ความสำคัญกับการพัฒนาตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ เช่น พัฒนาที่ระบบหรือหลักเกณฑ์ อันเป็นส่วนสำคัญของการออกคำวินิจฉัยมากเท่าที่ควร ทั้งนี้อาจจะเป็นเพราะว่า องค์กรที่เรียกว่าศาลรัฐธรรมนูญเพิ่งเกิดขึ้นไม่นาน อีกทั้งนักวิชาการบางส่วนเคยชินกับระบบศาลยุติธรรมที่ไม่เปิดโอกาสให้วิพากษ์วิจารณ์ตัวผู้พิพากษาได้มากดังเช่นตุลาการในศาลรัฐธรรมนูญ ผลงานจึงออกมาในลักษณะของการรวบรวมและเรียบเรียงคำพิพากษาของศาลฎีกา ส่วนการแสดงความคิดเห็นและการวิพากษ์วิจารณ์ในลักษณะเจาะลึกไปถึงภูมิหลังโดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยจึงอยู่ในขอบเขตจำกัด เหล่านี้ จึงมีส่วนทำให้ประชาชนและนักวิชาการเข้ามามีส่วนร่วมในการพัฒนาตุลาการศาลรัฐธรรมนูญในทางวิชาการเกิดขึ้นน้อยมาก