การศึกษาแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ของไทยมีหลายแนวทาง ขึ้นอยู่กับผู้เขียนว่ามีจุดมุ่งหมายหรือยึดถือแนวทางใด เท่าที่ผ่านมาและคุ้นเคยกัน คือ การนำผลงานของนักวิชาการด้านรัฐประศาสนศาสตร์หลายคนที่เขียนไว้ในหนังสือ บทความ หรือเอกสารทางวิชาการต่าง ๆ มาศึกษาแต่ในบทความ เรื่อง “แนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) และรัฐธรรมนูญฉบับสำคัญ” เป็นการศึกษาอีกแนวทางหนึ่ง โดยนำแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญซึ่งสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญ (สสร.) หรือคณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญ ได้ร่วมกันยกร่างและผ่านความเห็นชอบของรัฐสภา มาศึกษา เนื่องจากเห็นว่ารัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายแม่บทหรือกฎหมายสูงสุดของประเทศ กฎหมายทั้งหลายของประเทศที่เปรียบเสมือนเป็นกฎหมายลูกไม่ว่าจะตราออกมาก่อนหรือหลังรัฐธรรมนูญประกาศใช้ ต้องมีบทบัญญัติที่สอดคล้องกับบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญฉบับที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน จะขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญไม่ได้ ยิ่งไปกว่านั้น หน่วยงานของรัฐและเจ้าหน้าที่ของรัฐต้องนำบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญไปเป็นแนวทางในการบริหารราชการแผ่นดินหรือปฏิบัติราชการเพื่ออำนวยความสะดวกและให้บริการแก่ประชาชน

สำหรับแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ที่นำมาศึกษาในบทความนี้ มุ่งเฉพาะแนวคิดที่เกี่ยวกับภายในและภายนอกองค์กรตามที่ได้บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญเท่านั้นโดยนำแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) มาวิเคราะห์เปรียบเทียบกับรัฐธรรมนูญฉบับสำคัญอื่นอีก รวมทั้งสิ้น 7 ฉบับ กล่าวคือ ศึกษาว่า ในรัฐธรรมนูญแต่ละฉบับมีบทบัญญัติใดบ้างที่เป็น (1) แนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ที่เกี่ยวกับภายในองค์กร โดยเฉพาะในเรื่อง โครงสร้าง อำนาจหน้าที่ และกระบวนการบริหารจัดการที่ประกอบด้วยการบริหารงาน การบริหารคน และการบริหารเงินของรัฐ หน่วยงานของรัฐ หรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ พร้อมกันนั้น ยังศึกษา (2) แนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ที่เกี่ยวกับภายนอกองค์กร ในเรื่อง ประชาชนและชุมชน รวมทั้งภาคเอกชนและองค์การเอกชน การศึกษาทำในเชิงวิเคราะห์เปรียบเทียบโดยใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) เป็นหลักในการวิเคราะห์เปรียบเทียบกับฉบับอื่น

และรัฐสภา ในการ ภาครัฐและ

ส อ ด ค ล้ อ ง

ระเบียบวิธีศึกษา (methodology) ที่ใช้ในที่นี้ เป็นการศึกษาที่รวบรวมข้อมูลจากเอกสารโดยเฉพาะอย่างยิ่ง รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยทุกฉบับที่ประกาศในราชกิจจานุเบกษา และกฎหมายที่เกี่ยวข้อง จากนั้นจึงนำมาจัดกลุ่ม ประมวล พิจารณาศึกษา วิเคราะห์ แล้วเขียนวิเคราะห์แบบพรรณนา (descriptive analysis) พร้อมกับนำเสนอด้วยภาพและตาราง ตามความเหมาะสม

สำหรับความหมายของแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ นั้น หมายถึง ความคิดที่เกี่ยวกับวิชา กิจกรรม หรือการบริหารจัดการของรัฐ หน่วยงานของรัฐ และ/หรือ เจ้าหน้าที่ของรัฐทั้งที่เป็นฝ่ายนิติบัญญัติ ฝ่ายบริหาร และฝ่ายตุลาการ ในทุกระดับ ทั้งในราชการบริหารส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่น ทั้งนี้ ความคิดดังกล่าวต้องมีแนวทางปฏิบัติด้วย

ในบทความนี้ แบ่งการนำเสนอ เป็น 2 ส่วน ได้แก่ การวิเคราะห์เปรียบเทียบแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในรัฐธรรมนูญ 7 ฉบับ และปัจจัยที่มีส่วนสำคัญในการกำหนดแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ โดยให้ความสำคัญกับส่วนที่หนึ่งมากเป็นพิเศษ

นับแต่ปี พ.ศ. 2475 เป็นต้นมา ไทยมีรัฐธรรมนูญประเภทที่เป็นลายลักษณ์อักษร และเป็นรัฐธรรมนูญของประเทศเสรีประชาธิปไตย รัฐธรรมนูญส่วนใหญ่ของไทยมาจากการร่างของคณะบุคคลหรือตัวแทนของประชาชน และนับจนถึงปี พ.ศ. 2547 เป็นเวลา 72 ปี ประเทศไทยมีรัฐธรรมนูญรวม 16 ฉบับ แต่ในบทความนี้นำมาพิจารณาศึกษาและวิเคราะห์เปรียบเทียบจำนวน 7ฉบับที่สำคัญ เป็นประชาธิปไตย และมีอายุการใช้งานนาน ลักษณะสำคัญของรัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีดังนี้

หนึ่ง รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม (พ.ศ. 2475) เป็นรัฐธรรมนูญ ฉบับที่ 2 มี 68 มาตรา (คำว่า สยาม ใช้มาจนกระทั่งเปลี่ยนนามประเทศ เป็น ไทย ในปี พ.ศ. 2482) รัฐธรรมนูญฉบับนี้มีอายุการใช้งานยาวนานที่สุดในบรรดารัฐธรรมนูญของไทย คือ 13 ปี 5 เดือน

สอง รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช 2495 เป็นรัฐธรรมนูญ ฉบับที่ 6 มี 123 มาตรา และมีอายุการใช้งาน 6 ปี 7 เดือน 12 วัน

สาม รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2511) เป็นรัฐธรรมนูญ ฉบับที่ 8 มี 183 มาตรา และมีอายุการใช้งาน 3 ปี 4 เดือน 27 วัน

สี่ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2517) เป็นรัฐธรรมนูญ ฉบับที่ 10 มี 238 มาตรา มีแก้ไขเพิ่มเติม 1 ครั้ง และมีอายุการใช้งาน 2 ปี มีความเป็นประชาธิปไตยมากพอสมควรเห็นได้จากการเป็นรัฐธรรมนูญที่เกิดขึ้นหลังจากวันมหาวิปโยค 14 ตุลาคม 2516

ห้า รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2521) เป็นรัฐธรรมนูญ ฉบับที่ 13 มี 206 มาตรา มีแก้ไขเพิ่มเติม 2 ครั้ง และมีอายุการใช้งาน 12 ปี 2 เดือน 1 วัน

หก รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2534) เป็นรัฐธรรมนูญ ฉบับที่ 15 มี 223 มาตรา และมีอายุการใช้งาน 5 ปี 10 เดือน 2 วัน มีการแก้ไขเพิ่มเติมมากครั้งที่สุด คือ 6 ครั้ง 

เจ็ด รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) เป็นรัฐธรรมนูญ ฉบับที่ 16 มี 336 มาตรา เป็นรัฐธรรมนูญที่ประกาศใช้ตั้งแต่วันที่ 11 ตุลาคม 2540 เป็นต้นมา และมีอายุใช้งานไม่น้อยกว่า 6 ปี เป็นรัฐธรรมนูญที่ได้รับยกย่องว่าเป็นประชาธิปไตยและเปิดโอกาสให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในการร่างอย่างมาก โดยเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ไทยที่รัฐธรรมนูญฉบับนี้ร่างโดยผู้ไม่มีส่วนได้เสียทางการเมือง ผนวกกับการเป็นรัฐธรรมนูญฉบับนี้มีความยาวมากที่สุด และใช้เป็นพื้นฐานในการปฏิรูปการเมืองและการบริหารประเทศ

การวิเคราะห์เปรียบแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ ได้ยึดถือรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) เป็นหลัก โดยจัดแบ่งการนำเสนอตามกรอบหรือแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ที่เกี่ยวกับภายในและภายนอกองค์กรของรัฐออกเป็น 7 หัวข้อ ได้แก่ (1) โครงสร้าง (2) อำนาจหน้าที่ (3) การบริหารงาน (4) การบริหารคน (5) การบริหารเงิน (6) ประชาชนและชุมชน (7) ภาคเอกชนและองค์การเอกชน โปรดดูภาพที่ 2

ภาพที่ 2 ภาพรวมแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) ที่เกี่ยวกับภายในและภายนอกองค์กรของรัฐรวม 7 เรื่อง

แนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่ง

ราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) ที่เกี่ยวกับภายในองค์กร เรื่อง

ภายนอกองค์กรของรัฐ

สืบเนื่องจากรัฐธรรมนูญที่นำมาวิเคราะห์เปรียบเทียบในที่นี้ทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติที่แสดงถึง “แกนร่วม” หรือ “แนวคิดร่วม” เกี่ยวกับการจัดตั้งหน่วยงานของรัฐพร้อมกับกำหนดโครงสร้างของหน่วยงานของรัฐ เพื่อให้หน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐนำไปเป็นแนวทางใช้ในการปฏิบัติราชการ อำนวยความสะดวก หรือให้บริการสาธารณะแก่ประชาชน การที่รัฐธรรมนูญมีบทบัญญัติเช่นนี้ ได้แสดงให้เห็นถึงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในเรื่องโครงสร้าง ซึ่งในที่นี้หมายถึง องค์ประกอบของหน่วยงานของรัฐ องค์กรของรัฐ หรือคณะกรรมการของรัฐ ตามที่รัฐธรรมนูญได้บัญญัติไว้

เมื่อนำบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย จำนวน 7 ฉบับมาพิจารณาศึกษาพบว่า ทุกฉบับมีบทบัญญัติที่แสดงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เกี่ยวกับโครงสร้างที่สำคัญหลายมาตรา กล่าวคือ

1) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของรัฐสภาโดยรัฐธรรมนูญจำนวน 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 บัญญัติให้รัฐสภาประกอบด้วย 2 สภา คือ สภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภา ขณะที่รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2475 และ 2475/2495 ได้บัญญัติให้มีสภาเดียว คือสภาผู้แทนราษฎร

ส่วนรัฐธรรมนูญอีก 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475, 2475/2495, 2511, 2517 และ 2534 ล้วนบัญญัติให้โครงสร้างของสภาผู้แทนราษฎรประกอบด้วยสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรซึ่งมาจากการเลือกตั้งแบบเดียวเท่านั้น  ในขณะที่รัฐธรรมนูญอีก 1 ฉบับ คือ ฉบับปี 2521 มีวิธีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเป็นแบบรวมเขต โดยถือเอาจังหวัดเป็นเขตเลือกตั้งและให้การออกเสียงเลือกตั้งเป็นคณะตามบัญชีรายชื่อที่พรรคการเมืองส่งเข้ามาสมัครรับเลือกตั้ง ซึ่งเรียกกันว่า “พวงใหญ่”

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของวุฒิสภา ไว้ว่าวุฒิสภาประกอบด้วยสมาชิกซึ่งราษฎรเลือกตั้งจำนวน 200 คน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ ขณะที่รัฐธรรมนูญอีก 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521 และ 2534 ล้วนบัญญัติให้วุฒิสภาประกอบด้วยสมาชิกซึ่งมาจากการแต่งตั้ง สำหรับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2475 และ 2475/2495 ไม่ได้นำมานับรวมไว้ด้วยเพราะไม่มีวุฒิสภา บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ที่เป็นแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในเรื่องโครงสร้างของวุฒิสภานี้ มีส่วนช่วยให้การบริหารงานของรัฐสภามีประสิทธิภาพเพิ่มขึ้น เนื่องจากกำหนดให้สมาชิกวุฒิสภามาจากการเลือกตั้งของประชาชนโดยตรงแทนที่จะมาจากการแต่งตั้งเหมือนที่ได้เคยบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญฉบับอื่น ก่อนหน้านี้สมาชิกวุฒิสภามาจากการแต่งตั้งทำให้มีอำนาจหน้าที่น้อย เช่น มีอำนาจหน้าที่พิจารณากลั่นกรองร่างพระราชบัญญัติ ควบคุมรัฐบาลด้วยการตั้งกระทู้ การพิจารณาเรื่องต่าง ๆ ในที่ประชุมร่วมรัฐสภา และการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ แต่หลังจากสมาชิกวุฒิสภามาจากการเลือกตั้งโดยตรงก็ส่งผลให้สมาชิกวุฒิสภามีอำนาจหน้าที่เพิ่มมากขึ้น ที่สำคัญคือ มีอำนาจหน้าที่ในการตรวจสอบและถอดถอนอย่างกว้างขวาง อันเป็นลักษณะของสภาตรวจสอบ โดยวุฒิสภามีอำนาจหน้าที่ในการเลือกองค์กรตรวจสอบของรัฐทุกองค์กร เช่น คณะกรรมการการเลือกตั้ง ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ศาลรัฐธรรมนูญ และศาลปกครอง พร้อมกันนั้น วุฒิสภายังเป็นผู้ถอดถอนบุคคลทุกตำแหน่ง นอกจากที่กล่าวมาแล้ว วุฒิสภายังมีอำนาจหน้าที่อื่นอีก เช่น เข้าชื่อร้องขอให้เปิดประชุมรัฐสภาสมัยวิสามัญ พิจารณาร่างพระราชบัญญัติ ยับยั้งร่างพระราชบัญญัติ การเรียกประชุมรัฐสภาสมัยวิสามัญเพื่อพิจารณาถอดถอนบุคคลออกจากตำแหน่ง และแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ เป็นต้น

4) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของคณะกรรมการการเลือกตั้ง ซึ่งเป็นองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ ไว้ว่า คณะกรรมการการเลือกตั้งประกอบด้วยประธานกรรมการ 1 คน และกรรมการอื่นอีก 4 คน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ส่วนรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 แม้ได้บัญญัติให้มีคณะกรรมการการเลือกตั้ง แต่ไม่มีรายละเอียด และยังไม่เคยมีการจัดตั้งคณะกรรมการการเลือกตั้งขึ้น

5) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ได้กำหนดโครงสร้างของผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา ซึ่งเป็นองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ ไว้ว่า ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภามีจำนวนไม่เกิน 3 คน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ มีข้อสังเกตว่า ก่อนหน้านั้น มีรัฐธรรมนูญ 2 ฉบับ เรียกผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาแตกต่างไป และยังไม่เคยจัดตั้งหรือแต่งตั้งขึ้น โดยรัฐธรรมนูญฉบับปี 2517 บัญญัติให้มี “ผู้ตรวจเงินแผ่นดินของรัฐสภา” ขณะที่รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 บัญญัติให้มี “ผู้ตรวจการรัฐสภา” มีจำนวนไม่เกิน 5 คน

6) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ซึ่งเป็นองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ ไว้ว่า คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติประกอบด้วยประธานกรรมการ 1 คน และกรรมการอื่นอีก 10 คน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของคณะรัฐมนตรี ไว้ แต่เฉพาะฉบับปี 2540 กำหนดว่า คณะรัฐมนตรีประกอบด้วยนายกรัฐมนตรี 1 คน และคณะรัฐมนตรีอื่นอีกไม่เกิน 35 คน

1) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของคณะกรรมการวินิจฉัยชี้ขาดอำนาจหน้าที่เพื่อทำหน้าที่วินิจฉัยชี้ขาดเมื่อมีปัญหาเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ระหว่างศาลยุติธรรม ศาลปกครอง ศาลทหาร หรือศาลอื่น เกิดขึ้น ไว้ว่า คณะกรรมการวินิจฉัยชี้ขาดอำนาจหน้าที่ประกอบด้วยประธานศาลฎีกาเป็นประธาน ประธานศาลปกครองสูงสุด ประธานศาลอื่น และผู้ทรงคุณวุฒิอื่นอีกไม่เกิน 4 คน เป็นกรรมการ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของศาล
รัฐธรรมนูญ ไว้ว่า ศาลรัฐธรรมนูญประกอบด้วยประธานศาลรัฐธรรมนูญ 1 คน และตุลาการศาลรัฐธรรมนูญอีก 14 คน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ ก่อนหน้านั้น รัฐธรรมนูญจำนวน 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475/2495, 2511, 2517, 2521 และ 2534 ได้บัญญัติถึงโครงสร้างของคณะตุลาการรัฐธรรมนูญ ซึ่งแตกต่างจากศาลรัฐธรรมนูญ

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ไว้ว่า ศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองประกอบด้วยผู้พิพากษาในศาลฏีกาซึ่งดำรงตำแหน่งไม่ต่ำกว่าผู้พิพากษาศาลฎีกา จำนวน 9 คน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

4) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของคณะกรรมการตุลาการศาลยุติธรรม ซึ่งเป็นองค์กรที่มีอำนาจหน้าที่ด้านการบริหารงานบุคคล ไว้ว่าคณะกรรมการตุลาการศาลยุติธรรมประกอบด้วยประธานศาลฎีกาเป็นประธานกรรมการ 1 คน กรรมการผู้ทรงคุณวุฒิในแต่ละชั้นศาลชั้นศาลละ 4 คน รวมเป็น 12 คน และกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิจำนวน 2คน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

5) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของคณะกรรมการตุลาการศาลปกครอง ไว้ว่า คณะกรรมการตุลาการศาลปกครองประกอบด้วยประธานศาลปกครองสูงสุดเป็นประธานกรรมการ 1 คน กรรมการผู้ทรงคุณวุฒิจำนวน 9 คน ซึ่งเป็นตุลาการในศาลปกครองและได้รับเลือกจากตุลาการในศาลปกครองด้วยกันเอง และกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิซึ่งได้รับเลือกจากวุฒิสภา 2 คน และจากคณะรัฐมนตรีอีก 1 คน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ก่อนหน้านั้น รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 แม้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับคณะกรรมการตุลาการศาลปกครอง แต่ไม่มีรายละเอียด

1.4 โครงสร้างของคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ ไว้ว่า คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติประกอบด้วยประธานกรรมการ 1 คน และกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิอื่นอีก 8คน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดโครงสร้างของคณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน ไว้ว่า คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดินประกอบด้วยประธานกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน 1 คน และกรรมการอื่นอีก 9 คน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

รัฐธรรมนูญที่นำมาวิเคราะห์เปรียบเทียบทั้ง 7 ฉบับ ล้วนมีบทบัญญัติที่แสดงถึงแกนร่วมหรือแนวคิดร่วมเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ของหน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ เพื่อให้นำไปเป็นแนวทางใช้ในการปฏิบัติราชการ อำนวยความสะดวก หรือให้บริการสาธารณะแก่ประชาชน เมื่อเป็นเช่นนี้ อำนาจหน้าที่ของหน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐจึงเกี่ยวข้องโดยตรงกับแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในเรื่องอำนาจหน้าที่ ซึ่งในที่นี้หมายถึง อำนาจอย่างเป็นทางการของหน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐตามที่รัฐธรรมนูญได้บัญญัติไว้หรือมอบหมายให้ 

เมื่อนำบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับมาพิจารณาศึกษา พบว่า มีบทบัญญัติที่แสดงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เกี่ยวกับอำนาจหน้าที่หลายมาตรา กล่าวคือ

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดให้การใช้อำนาจหน้าที่ขององค์กรหรือหน่วยงานของรัฐไม่ว่าจะหน่วยงานฝ่ายนิติบัญญัติ บริหาร หรือตุลาการ จะต้องคำนึงถึงศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สิทธิ และเสรีภาพตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ ข้อความที่ว่า ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ หมายถึงมนุษย์ทุกคนย่อมต้องมีศักดิ์ศรีและมีความเป็นมนุษย์ซึ่งเป็นสิทธิตามธรรมชาติที่ติดตัวมาตั้งแต่กำเนิด ฉะนั้น ผู้ใดหรือกลุ่มบุคคลใด หรือหน่วยงานของรัฐทุกฝ่ายจะปฏิบัติต่อมนุษย์เยี่ยงสัตว์หรือเยี่ยงทาสมิได้ เช่น จะนำมนุษย์ไปทดลองหรือใช้งานเหมือนสัตว์มิได้ กล่าวอีกอย่างหนึ่งได้ว่า เป็นการรับรองและคุ้มครองสิทธิของบุคคลในฐานะที่เป็นมนุษย์หรือรับรองสิทธิมนุษยชน ในเวลาเดียวกัน ยังคุ้มครองสิทธิ และเสรีภาพของบุคคลทุกประการตามที่ได้บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญอีกด้วย

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของเจ้าหน้าที่ของรัฐ ไว้ว่า เจ้าหน้าที่ของรัฐมีหน้าที่ดำเนินการให้เป็นไปตามกฎหมายเพื่อรักษาผลประโยชน์ของส่วนรวม อำนวยความสะดวก และให้บริการประชาชน พร้อมกับบัญญัติไว้ด้วยว่า ในการปฏิบัติหน้าที่ต้องวางตัวเป็นกลางทางการเมือง บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

1) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับมีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของประธานรัฐสภาและรองประธานรัฐสภา ไว้ว่า ประธานรัฐสภามีอำนาจหน้าที่ตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญและดำเนินกิจการของรัฐสภา และรองประธานรัฐสภามีอำนาจหน้าที่ตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญและตามที่ประธานรัฐสภามอบหมาย

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการการเลือกตั้ง ไว้ว่า คณะกรรมการการเลือกตั้งเป็นผู้ควบคุมและดำเนินการจัดหรือจัดให้มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา สมาชิกสภาท้องถิ่น และผู้บริหารท้องถิ่นรวมทั้งการออกเสียงประชามติ ให้เป็นไปโดยสุจริตและเที่ยงธรรม บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ อย่างไรก็ตาม รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 ได้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการการเลือกตั้ง แต่ไม่ระบุรายละเอียด โดยบัญญัติไว้ว่า ให้มีคณะกรรมการการเลือกตั้ง มีอำนาจหน้าที่ตามกฎหมายบัญญัติเพื่อกำกับดูแลการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรให้บริสุทธิ์และยุติธรรม

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการการเลือกตั้ง ไว้อีกหลายประการ เช่น คณะกรรมการการเลือกตั้งมีอำนาจออกประกาศกำหนดการทั้งหลายอันจำเป็นแก่การปฏิบัติตามกฎหมาย มีคำสั่งให้เจ้าหน้าที่ของรัฐปฏิบัติการทั้งหลายอันจำเป็น ตลอดจนสืบสวนสอบสวนเพื่อหาข้อเท็จจริงและวินิจฉัยชี้ขาดปัญหาหรือข้อโต้แย้งที่เกิดขึ้นตามกฎหมาย เป็นต้น บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ อย่างไรก็ดี รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 ได้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการการเลือกตั้ง แต่ไม่ระบุรายละเอียด

4) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภา ไว้ว่า สภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภามีอำนาจควบคุมการบริหารราชการแผ่นดิน รัฐธรรมนูญดังกล่าวนี้มีบทบัญญัติเรื่องอำนาจหน้าที่เหมือนกันหรือคล้ายคลึงกัน ยกเว้น ฉบับปี 2475 และ 2475/2495 ที่แตกต่างออกไป เนื่องจากรัฐธรรมนูญทั้ง 2 ฉบับหลังนี้ มีสภาเดียว

5) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติที่กำหนดสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภา ไว้อีกว่า สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาทุกคนมีสิทธิตั้งกระทู้ถามรัฐมนตรีในเรื่องใดเกี่ยวกับงานในหน้าที่ได้ รัฐธรรมนูญดังกล่าวนี้มีบทบัญญัติเรื่องอำนาจหน้าที่เหมือนกันหรือคล้ายคลึงกัน ยกเว้น ฉบับปี 2475 และ 2475/2495 ที่แตกต่างออกไปเนื่องจากรัฐรรมนูญทั้ง 2 ฉบับหลังนี้ มีสภาเดียว

6) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ไว้ว่า สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีสิทธิถามนายกรัฐมนตรีหรือรัฐมนตรีผู้รับผิดชอบในการบริหารราชการแผ่นดิน หรือเรียกว่า มีสิทธิตั้งกระทู้สดได้ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ซึ่งไม่เพียงเพิ่มอำนาจหน้าที่ให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเท่านั้น แต่ยังมีส่วนช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการบริหารงานของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรด้วย กระทู้สดนั้น เป็นลักษณะที่สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรผู้ใดผู้หนึ่งเห็นว่า การบริหารราชการแผ่นดินเรื่องใดเป็นปัญหาสำคัญที่อยู่ในความสนใจของประชาชน หรือเป็นเรื่องที่กระทบถึงประโยชน์ของชาติหรือประชาชน หรือเป็นเรื่องเร่งด่วน สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรผู้นั้นอาจแจ้งเป็นลายลักษณ์อักษรต่อประธานสภาผู้แทนราษฎรก่อนเริ่มประชุมในวันนั้นว่าจะถามนายกรัฐมนตรีหรือรัฐมนตรีผู้รับผิดชอบในการบริหารราชการแผ่นดินโดยไม่ต้องระบุคำถาม และให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรบรรจุเรื่องดังกล่าวไว้ในวาระการประชุมวันนั้น

7) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ไว้อีกว่า สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีสิทธิเข้าชื่อเสนอญัตติขอเปิดอภิปรายทั่วไปเพื่อลงมติไม่ไว้วางใจนายกรัฐมนตรี และยังมีสิทธิเข้าชื่อเสนอญัติขอเปิดอภิปรายทั่วไปเพื่อลงมติไม่ไว้วางใจรัฐมนตรีเป็นรายบุคคล บทบัญญัติเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ดังกล่าวนี้มีบางส่วนคล้ายคลึงกันและบางส่วนแตกต่างกัน ส่วนที่คล้ายคลึงกัน เช่น กำหนดให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจำนวนไม่น้อยกว่า 1 ใน 5 ของจำนวนสมาชิกทั้งหมด มีสิทธิเข้าชื่อเสนอญัตติขอเปิดอภิปรายทั่วไปเพื่อลงมติไม่วางใจรัฐมนตรีเป็นรายบุคคล สำหรับส่วนที่แตกต่างกัน เช่น เมื่อได้มีการเสนอญัตติขอเปิดอภิปรายทั่วไปเพื่อลงมติไม่ไว้วางใจนายกรัฐมนตรีแล้ว จะมีการยุบสภาผู้แทนราษฎรมิได้ เป็นต้น

8) รัฐธรรมนูญ 3 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517 และ 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของสมาชิกวุฒิสภา ไว้ว่า สมาชิกวุฒิสภามีสิทธิเข้าชื่อขอเปิดอภิปรายทั่วไปในวุฒิสภาเพื่อให้คณะรัฐมนตรีแถลงข้อเท็จจริงหรือชี้แจงปัญหาสำคัญเกี่ยวกับการบริหารราชการแผ่นดินโดยไม่มีการลงมติ รัฐธรรมนูญทั้ง 3 ฉบับดังกล่าวนี้ มีบทบัญญัติที่เหมือนกันหรือคล้ายคลึงกันมาก

9) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภา ไว้อีกว่า สภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภามีอำนาจเลือกและตั้งคณะกรรมาธิการสามัญและคณะกรรมาธิการวิสามัญได้ รัฐธรรมนูญดังกล่าวนี้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ที่เหมือนกันหรือคล้ายคลึงกัน ยกเว้น รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2475 และ 2475/2495 ที่แตกต่างออกไป เนื่องจากรัฐรรมนูญทั้ง 2 ฉบับหลังนี้ มีสภาเดียว

      10) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภา ไว้อีกว่าสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภามีอำนาจตราข้อบังคับการประชุม เช่น ข้อบังคับเกี่ยวกับการเลือกและการปฏิบัติหน้าที่ของประธานสภาและเรื่องหรือกิจการอันเป็นอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมาธิการสามัญแต่ละชุด เป็นต้น รัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวนี้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ที่เหมือนกันหรือคล้ายคลึงกัน ยกเว้นรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2475 และ2475/2495 ที่แตกต่างออกไป เพราะรัฐรรมนูญ 2 ฉบับหลังนี้ มีสภาเดียว

1) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่แสดงถึงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ของผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา ซึ่งเป็นองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ ไว้ว่า ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภามีอำนาจพิจารณาและสอบสวนหาข้อเท็จจริงตามคำร้องเรียน และจัดทำรายงานพร้อมทั้งเสนอความเห็นและข้อเสนอแนะต่อรัฐสภา บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา ไว้อีกว่า ในกรณีที่ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาเห็นว่า บทบัญญัติแห่งกฎหมาย กฎ ข้อบังคับ หรือการกระทำใดของบุคคลใด มีปัญหาเกี่ยวกับความชอบด้วยรัฐธรรมนูญ ให้เสนอเรื่องพร้อมความเห็นต่อศาลรัฐธรรมนูญหรือศาลปกครองเพื่อพิจารณาวินิจฉัย บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ อำนาจหน้าที่ของผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาตามบทบัญญัตินี้ เป็นช่องทางหนึ่งที่ประชาชนทั่วไปสามารถยื่นคำร้องของตนต่อศาลรัฐธรรมนูญผ่านทางผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาได้ เนื่องจากประชาชนไม่มีอำนาจยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญได้โดยตรง

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 เท่านั้นที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ไว้ว่า คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมีอำนาจตรวจสอบและรายงานการกระทำหรือการละเลยการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน รวมทั้งเสนอแนะนโยบายและข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย กฎ หรือข้อบังคับ ต่อรัฐสภาและคณะรัฐมนตรี เป็นต้น บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของคณะรัฐมนตรี ไว้ว่า คณะรัฐมนตรีมีหน้าที่บริหารราชการแผ่นดิน รัฐธรรมนูญดังกล่าวมีบทบัญญัติเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่เหมือนกันทุกฉบับ

1) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการวินิจฉัยชี้ขาดอำนาจหน้าที่ ไว้ว่า คณะกรรมการวินิจฉัยชี้ขาดอำนาจหน้าที่มีหน้าที่วินิจฉัยชี้ขาดเมื่อมีปัญหาเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ระหว่างศาลยุติธรรม ศาลปกครอง ศาลทหาร หรือศาลอื่น เกิดขึ้น บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ ในอดีตรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2517, 2521 และ 2534 มีบทบัญญัติที่กำหนดให้คณะตุลาการรัฐธรรมนูญมีอำนาจหน้าที่ดังกล่าว

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญ ไว้หลายประการ เช่น

2.1) มีอำนาจวินิจฉัยว่าร่างพระราชบัญญัติหรือร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญที่ผ่านรัฐสภามีข้อความขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญหรือไม่ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ในอดีตรัฐธรรมนูญที่นำมาวิเคราะห์เปรียบเทียบ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475/2495, 2511, 2517, 2521 และ 2534 ได้มีบทบัญญัติที่กำหนดให้คณะตุลาการรัฐธรรมนูญมีอำนาจหน้าที่ดังกล่าว

2.2) มีอำนาจวินิจฉัยว่าร่างข้อบังคับการประชุมสภามีข้อความขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญหรือไม่ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ในอดีตรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 ได้มีบทบัญญัติที่กำหนดให้คณะตุลาการรัฐธรรมนูญมีอำนาจหน้าที่ดังกล่าว

2.3) มีอำนาจพิจารณาวินิจฉัยเรื่องหรือความเห็นที่ศาลเช่น ศาลยุติธรรมหรือศาลปกครอง รอการพิจารณาพิพากษาคดีไว้ชั่วคราว และส่งความเห็นมาให้ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัย บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ในอดีตรัฐธรรมนูญที่นำมาวิเคราะห์ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475/2495, 2511, 2517, 2521 และ 2534 ได้มีบทบัญญัติกำหนดให้คณะตุลาการรัฐธรรมนูญมีอำนาจหน้าที่ดังกล่าว

2.4) มีอำนาจเรียกเอกสารหรือหลักฐานที่เกี่ยวข้องจากบุคคลใด หรือเรียกบุคคลใดมาให้ถ้อยคำตลอดจนขอให้ศาล พนักงานสอบสวน หน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐรัฐวิสาหกิจ หรือราชการส่วนท้องถิ่นดำเนินการใดเพื่อประโยชน์แห่งการพิจารณาได้ เป็นต้น บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

2.5) มีอำนาจพิจารณาวินิจฉัยปัญหาเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ขององค์กรต่าง ๆ ตามรัฐธรรมนูญซึ่งองค์กรนั้นหรือประธานรัฐสภาเสนอมาเพื่อพิจารณาวินิจฉัย บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของศาลปกครอง ไว้ว่า ศาลปกครองมีอำนาจพิจารณาพิพากษาคดีที่เป็นข้อพิพาทระหว่างหน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐกับเอกชน หรือระหว่างหน่วยงานของรัฐด้วยกัน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ ก่อนหน้านั้น รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2517 และ 2534 แม้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ของศาลปกครอง แต่ไม่มีรายละเอียด เพียงบัญญัติว่า ศาลปกครองมีอำนาจพิจารณาพิพากษาคดีตามที่กฎหมายบัญญัติ และตลอดเวลาที่รัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวนั้นประกาศใช้ ก็ยังไม่เคยมีการบัญญัติกฎหมายดังกล่าวออกมา

  4) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของศาลทหาร ไว้ว่า ศาลทหารมีอำนาจพิจารณาพิพากษาคดีอาญาทหารและคดีอื่นตามที่กฎหมายบัญญัติ อำนาจหน้าที่ดังกล่าวเหมือนกันทั้ง 4 ฉบับ

1) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ ไว้ว่า คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติมีอำนาจไต่สวนข้อเท็จจริงและสรุปสำนวนพร้อมทั้งทำความเห็นเสนอต่อวุฒิสภา รวมทั้งไต่สวนข้อเท็จจริงและสรุปสำนวนพร้อมทั้งทำความเห็นส่งไปยังศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง เป็นต้น บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของวุฒิสภาไว้ว่า วุฒิสภามีอำนาจถอดถอนผู้ดำรงตำแหน่งระดับสูงออกจากตำแหน่งได้ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติที่กำหนดอำนาจหน้าที่ของศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ไว้ว่า ศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองมีอำนาจพิจารณาพิพากษา ในกรณีที่นายกรัฐมนตรีรัฐมนตรีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรสมาชิกวุฒิสภา หรือข้าราชการการเมืองอื่น ถูกกล่าวหาว่าร่ำรวยผิดปกติกระทำความผิดต่อตำแหน่งหน้าที่ราชการตามประมวลกฎหมายอาญาหรือกระทำความผิดต่อตำแหน่งหน้าที่หรือทุจริตต่อหน้าที่ตามกฎหมายอื่น บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

รัฐธรรมนูญที่นำมาวิเคราะห์เปรียบเทียบทั้ง 7 ฉบับ ล้วนมีบทบัญญัติที่เป็นแนวคิดร่วมที่แสดงถึงกระบวนการบริหารจัดการ อันได้แก่ การบริหารงาน คน และเงิน เพื่อให้รัฐหน่วยงานของรัฐ หรือเจ้าหน้าที่ของรัฐนำไปเป็นแนวทางใช้ในการปฏิบัติราชการ อำนวยความสะดวก หรือให้บริการสาธารณะแก่ประชาชน การที่รัฐธรรมนูญมีบทบัญญัติเช่นนี้ ได้แสดงให้เห็นถึงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในเรื่องการบริหารงาน คน และเงิน ดังจะได้นำเสนอเรียงตามลำดับ เริ่มจากการบริหารงาน ซึ่งในที่นี้หมายถึง การบริหารงานทั่วไปของรัฐ หน่วยงานของรัฐ หรือเจ้าหน้าที่ของรัฐที่เกี่ยวข้องกับการบริหารราชการแผ่นดิน การปฏิบัติราชการ การอำนวยความสะดวก และการให้บริการประชาชนตามที่ปรากฏอยู่ในรัฐธรรมนูญ โดยเฉพาะอย่างยิ่งบทบัญญัติที่กำหนด “กรอบหรือแนวทางหลัก” เพื่อให้ฝ่ายนิติบัญญัติ ฝ่ายบริหาร และฝ่ายตุลาการ นำไปเป็น “แนวทางในการบริหารราชการแผ่นดิน” เห็นได้จากบทบัญญัติในหมวด 5 แนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ ที่บัญญัติขึ้นเพื่อใช้เป็นแนวทางสำหรับฝ่ายนิติบัญญัติคือรัฐสภา นำไปใช้ในการออกกฎหมาย และสำหรับฝ่ายบริหาร คือคณะรัฐมนตรี นำไปใช้ในการกำหนดนโยบายในการบริหารราชการ นอกจากนี้แล้ว ก่อนที่คณะรัฐมนตรีจะเข้าบริหารราชการแผ่นดินต้องแถลงนโยบายต่อรัฐสภาโดยไม่มีการลงมติความไว้วางใจ และในการแถลงนโยบายนั้น คณะรัฐมนตรีต้องชี้แจงต่อรัฐสภาให้ชัดแจ้งว่า จะดำเนินการใดเพื่อบริหารราชการแผ่นดินให้เป็นไปตามแนวนโบายพื้นฐานแห่งรัฐตามที่บัญญัติไว้ในหมวดนี้ อีกทั้งยังต้องจัดทำรายงานแสดงผลการดำเนินการ รวมทั้งปัญหาและอุปสรรค เสนอต่อรัฐสภาปีละ 1 ครั้งด้วย ทั้งนี้ เพื่อรัฐสภาจะได้นำรายงานนั้นไปประเมินผลการบริหารราชการของฝ่ายบริหารหรือคณะรัฐมนตรีต่อไป

เมื่อนำบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับมาพิจารณาศึกษา พบว่า ทุกฉบับมีบทบัญญัติที่แสดงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เกี่ยวกับการบริหารงานที่สำคัญหลายมาตรา เป็นต้นว่า

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานของเจ้าหน้าที่ของรัฐ ไว้ว่า เจ้าหน้าที่ของรัฐมีหน้าที่ดำเนินการให้เป็นไปตามกฎหมาย อำนวยความสะดวก ให้บริการแก่ประชาชน และวางตนเป็นกลางทางการเมือง บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

มีแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เกี่ยวกับการบริหารงานซึ่งในที่นี้แบ่งเป็น 3กลุ่ม ได้แก่ การบริหารงานทั่วไปด้านการเมืองและการบริหาร ด้านสังคม และด้านเศรษฐกิจ บทบัญญัติที่จัดแบ่งเป็น 3 กลุ่มนี้ มีทั้งส่วนที่คล้ายคลึงหรือแตกต่างไปจากรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 แต่ถ้ามีบทบัญญัติใดเหมือนหรือคล้ายคลึงกันมากกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 หรือเป็นบทบัญญัติที่เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ก็จะระบุไว้ด้วย

1) การบริหารงานทั่วไปด้านการเมืองและการบริหาร ปรากฏอยู่ใน

1.1) รัฐธรรมนูญ 6 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475/2495, 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านการเมืองและการบริหาร ไว้ว่ารัฐต้องจัดให้มีกำลังทหารไว้เพื่อพิทักษ์รักษาเอกราชความมั่นคงของรัฐ สถาบันพระมหากษัตริย์ ผลประโยชน์แห่งชาติและการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขและเพื่อการพัฒนาประเทศ

1.2) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านการเมืองและการบริหาร ไว้ว่ารัฐต้องดูแลให้มีการปฏิบัติตามกฎหมายคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของบุคคล จัดระบบงานของกระบวนการยุติธรรม ตลอดจนจัดระบบงานราชการและงานของรัฐอย่างอื่นให้มี
ประสิทธิภาพเพื่อตอบสนองความต้องการของประชาชน ทั้งนี้ มีรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2521 เท่านั้น ที่มีบทบัญญัติเหมือนกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

1.3) รัฐธรรมนูญ 3 ฉบับ คือ ฉบับปี 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านการเมืองและการบริหาร ไว้ว่า รัฐต้องสนับสนุนการมีส่วนร่วมของประชาชน และการตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐทุกระดับ

1.4) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านการเมืองและการบริหาร ไว้ว่า รัฐต้องจัดให้มีแผนพัฒนาการเมือง จัดทำมาตรฐานทางคุณธรรมและจริยธรรมของเจ้าหน้าที่ของรัฐหรือลูกจ้างอื่นของรัฐ เพื่อป้องกันการทุจริตและประพฤติมิชอบ และเสริมสร้างประสิทธิภาพในการปฏิบัติหน้าที่

1.5) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านการเมืองและการบริหาร ไว้ว่า รัฐต้องกระจายอำนาจให้ท้องถิ่นพึ่งตนเองและตัดสินใจในกิจการท้องถิ่นได้เอง พัฒนาเศรษฐกิจท้องถิ่นและระบบสาธารณูปโภคและสาธารณูปการตลอดทั้งโครงสร้างพื้นฐานสารสนเทศในท้องถิ่นให้ทั่วถึงและเท่าเทียมกันทั่วประเทศ รวมทั้งพัฒนาจังหวัดที่มีความพร้อมให้เป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นขนาดใหญ่

2) การบริหารงานทั่วไปด้านสังคม ปรากฏอยู่ใน

2.1) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านสังคม ไว้ว่า รัฐต้องส่งเสริมและสนับสนุนให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการสงวน บำรุงรักษา และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุล รวมทั้งมีส่วนร่วมในการส่งเสริม บำรุงรักษา และคุ้มครองคุณภาพสิ่งแวดล้อมตามหลักการการพัฒนาที่ยั่งยืน เป็นต้น

2.2) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านสังคม ไว้ว่า รัฐต้องคุ้มครองและพัฒนาเด็กและเยาวชน ส่งเสริมความเสมอภาคของหญิงและชาย เสริมสร้างและพัฒนาความเป็นปึกแผ่นของครอบครัว และความเข้มแข็งของชุมชน สงเคราะห์คนชรา ผู้ยากไร้ ผู้พิการหรือทุพพลภาพ และผู้ด้อยโอกาส ให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีและพึ่งตนเองได้

2.3) รัฐธรรมนูญ 6 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475/2495, 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านสังคม ไว้ว่า รัฐต้องจัดการศึกษาอบรมและสนับสนุนให้เอกชนจัดการศึกษาอบรมให้เกิดความรู้คู่คุณธรรม จัดให้มีกฎหมายเกี่ยวกับการศึกษาแห่งชาติปรับปรุงการศึกษาให้สอดคล้องกับความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมสร้างเสริมความรู้และปลูกฝังจิตสำนึกที่ถูกต้องเป็นต้น

2.4) รัฐธรรมนูญ 6 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475/2495, 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านสังคม ไว้ว่า รัฐจะต้องจัดและส่งเสริมการสาธารณสุขให้ประชาชนได้รับบริการที่ได้มาตรฐานและมีประสิทธิภาพอย่างทั่วถึง รัฐธรรมนูญทั้ง 6 ฉบับนี้มีบทบัญญัติที่คล้ายคลึงกัน

3) การบริหารงานทั่วไปด้านเศรษฐกิจ ปรากฏอยู่ใน

3.1) รัฐธรรมนูญ 2 ฉบับ คือ ฉบับปี 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านเศรษฐกิจ ไว้ว่า รัฐต้องดำเนินการให้มีการกระจายรายได้อย่างเป็นธรรม

3.2) รัฐธรรมนูญ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านเศรษฐกิจ ไว้ว่า รัฐต้องจัดระบบการถือครองที่ดินและการใช้ที่ดินอย่างเหมาะสม จัดหาแหล่งน้ำเพื่อเกษตรกรรมให้เกษตรกรอย่างทั่วถึงและรักษาผลประโยชน์ของเกษตรกรในการผลิตและการตลาด เป็นต้น รัฐธรรมนูญทั้ง 5 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติที่คล้ายคลึงกัน

3.3) รัฐธรรมนูญ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านเศรษฐกิจ ไว้ว่า รัฐต้องส่งเสริม สนับสนุน และคุ้มครองระบบสหกรณ์ รัฐธรรมนูญทั้ง 5 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติที่คล้ายคลึงกัน ยกเว้น รัฐธรรมนูญฉบับปี 2511 ที่มีบทบัญญัติบางส่วนแตกต่างไปจาก
รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

3.4) รัฐธรรมนูญ 6 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475/2495, 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารงานทั่วไปด้านเศรษฐกิจ ไว้ว่า รัฐต้องสนับสนุนระบบเศรษฐกิจแบบเสรีโดยอาศัยกลไกตลาด กำกับดูแลให้มีการแข่งขันอย่างเป็นธรรม คุ้มครองผู้บริโภค และป้องกันการผูกขาดตัดตอนทั้งทางตรงและทางอ้อม เป็นต้น

รัฐธรรมนูญที่นำมาวิเคราะห์เปรียบเทียบในที่นี้ ล้วนมีบทบัญญัติที่เป็นแนวคิดร่วมที่แสดงถึงการบริหารคน เพื่อเป็นแนวทางให้รัฐ หน่วยงานของรัฐ หรือเจ้าหน้าที่ของรัฐนำไปเป็นแนวทางใช้ในการปฏิบัติราชการ อำนวยความสะดวก หรือให้บริการสาธารณะแก่ประชาชน การที่รัฐธรรมนูญมีบทบัญญัติเช่นนี้ ได้แสดงให้เห็นถึงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในเรื่องการบริหารคน ซึ่งหมายถึง แนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ที่เกี่ยวกับการบริหารเจ้าหน้าที่ของรัฐที่ปฏิบัติราชการอยู่ในหน่วยงานฝ่ายนิติบัญญัติ ฝ่ายบริหาร และฝ่ายตุลาการ ทั้งฝ่ายประจำและฝ่ายการเมืองที่ล้วนปรากฏอยู่ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญอย่างชัดเจน โดยครอบคลุมเฉพาะเรื่องคุณสมบัติ ที่มา การแต่งตั้ง วาระการดำรงตำแหน่ง การพ้นจากตำแหน่ง
เงินเดือนจริยธรรมของเจ้าหน้าที่ของรัฐ และหน่วยงานที่ทำหน้าที่บริหารงานบุคคล 

เหตุผลสำคัญที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยให้ความสำคัญกับการบริหารคนเพราะเจ้าหน้าที่ของรัฐทุกฝ่าย ล้วนมีอำนาจหน้าที่สำคัญที่เกี่ยวข้องกับประชาชนทั้งทางตรงและทางอ้อมรัฐธรรมนูญจึงกำหนดให้การบริหารคนไม่เพียงมีลักษณะเป็นระบบเปิดหรือระบบคุณธรรมที่ควบคุมและตรวจสอบได้เท่านั้น ยังได้กำหนดคุณสมบัติพิเศษซึ่งบางส่วนแตกต่างจากคุณสมบัติของข้าราชการประจำทั่วไป เช่น คุณสมบัติของผู้ดำรงตำแหน่งในองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ เป็นต้นว่า คณะกรรมการการเลือกตั้ง ศาลรัฐธรรมนูญ และศาลปกครอง รวมตลอดทั้งกำหนดจริยธรรม และให้มีหน่วยงานทำหน้าที่บริหารงานบุคคลของตนเองไว้ด้วย เพื่อเป็นหลักประกันความเป็นอิสระในการปฏิบัติหน้าที่ได้อย่างแท้จริง ทั้งนี้ ได้จัดแบ่งเป็น 6 หัวข้อ ดังต่อไปนี้

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการบริหารคน โดยเฉพาะเรื่อง จริยธรรมของเจ้าหน้าที่ของรัฐ ไว้ว่า รัฐต้องจัดทำมาตรฐานทางคุณธรรมและ
จริยธรรมของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ข้าราชการ และพนักงานหรือลูกจ้างอื่นของรัฐบทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

แนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เกี่ยวกับการบริหารคนของรัฐสภา เฉพาะในส่วนของสภาผู้แทนราษฎร ปรากฏอยู่ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ ที่สำคัญเช่น 

1) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับที่มาของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อ จำนวน 100 คน ไว้ว่า ให้ผู้มีสิทธิเลือกตั้งเลือกจากบัญชีรายชื่อผู้สมัครรับเลือกตั้งที่พรรคการเมืองจัดทำขึ้นเพียงบัญชีเดียว บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับคุณสมบัติของผู้มีสิทธิสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ไว้ เช่น สำเร็จการศึกษาไม่ต่ำกว่าปริญญาตรีหรือเทียบเท่า เว้นแต่เคยเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิก
วุฒิสภา บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ บทบัญญัตินี้ถูกโต้แย้งมากและอาจนำไปสู่การแก้ไขเพิ่มเติมในอนาคต การโต้แย้งเกิดขึ้นในแง่ที่การกำหนดระดับการศึกษาไว้เช่นนี้ได้ไปจำกัดสิทธิและเสรีภาพทางการเมืองในการสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภา
ผู้แทนราษฎร ประกอบกับผู้สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรีของไทยมีจำนวนไม่มากเมื่อเทียบกับจำนวนประชากรทั้งหมดของประเทศ บทบัญญัติในส่วนนี้มีแนวโน้มว่าอาจนำไปสู่การเสนอขอแก้ไขเพิ่มเติมในอนาคต

3) รัฐธรรมนูญ 3 ฉบับ คือ ฉบับปี 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับข้อห้ามของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ไว้ เช่น ต้องไม่ดำรงตำแหน่งหรือหน้าที่ใดในหน่วยราชการไม่รับสัมปทานจากรัฐและไม่รับเงินหรือประโยชน์ใด ๆ จากหน่วยราชการ เป็นต้น รัฐธรรมนูญทั้ง 3 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติคล้ายคลึงกัน

4) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติเกี่ยวกับอายุของสภาผู้แทนราษฎร ไว้ว่ามีกำหนดคราวละ 4 ปีนับแต่วันเลือกตั้ง โดยรัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475, 2517, 2521 และ 2534 มีบทบัญญัติคล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

5) รัฐธรรมนูญ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการเริ่มสมาชิกภาพของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ไว้ว่า เริ่มตั้งแต่วันเลือกตั้ง โดยรัฐธรรมนูญ 3 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521 และ 2534 มีบทบัญญัติคล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

6) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการสิ้นสุดสมาชิกภาพของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ไว้ว่า สิ้นสุดลงเมื่อถึงคราวออกตามอายุของสภาผู้แทนราษฎร หรือมีการยุบสภาผู้แทนราษฎร ตาย หรือลาออก เป็นต้น รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติที่คล้ายกันบางส่วน

1) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับคุณสมบัติของผู้มีสิทธิสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกวุฒิสภา เช่น สำเร็จการศึกษาไม่ต่ำกว่าปริญญาตรีหรือเทียบเท่า บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ และเป็นบทบัญญัติที่ขยายความสำคัญของการศึกษาโดยได้กำหนดมาตรฐานทางด้านการศึกษาขั้นต่ำของสมาชิกวุฒิสภาที่มาจากการเลือกตั้งเพื่อให้สอดคล้องกับผู้ดำรงตำแหน่งเป็นรัฐมนตรี และผู้สมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับอายุของวุฒิสภา ไว้ว่า มีกำหนดคราวละ 6 ปีนับแต่วันเลือกตั้ง บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ โดยเฉพาะในประเด็นที่ว่าสมาชิกวุฒิสภาต้องมาจากการเลือกตั้งซึ่งไม่เคยมีมาก่อนและอยู่ในตำแหน่งคราวละ 6 ปี ในขณะที่รัฐธรรมนูญทุกฉบับที่นำมาวิเคราะห์เปรียบเทียบนั้น สมาชิกวุฒิสภาล้วนมาจากการแต่งตั้ง โดยฉบับปี 2511, 2517 และ 2521 ได้กำหนดให้สมาชิกวุฒิสภาอยู่ในตำแหน่งคราวละ 6 ปีเช่นเดียวกัน ส่วนรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 ได้กำหนดให้สมาชิกวุฒิสภามาจากการแต่งตั้งและอยู่ในตำแหน่งคราวละ 4 ปี

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการเริ่มสมาชิกภาพของสมาชิกวุฒิสภา ไว้ว่า เริ่มตั้งแต่วันเลือกตั้ง บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

4) รัฐธรรมนูญ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521, 2534 และ2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการสิ้นสุดสมาชิกภาพของสมาชิกวุฒิสภา ไว้ว่า สิ้นสุดลงเมื่อถึงคราวออกตามอายุของวุฒิสภา ตาย หรือลาออก เป็นต้น โดยรัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521 และ 2534 มีบทบัญญัติบางส่วนคล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

แนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เกี่ยวกับการบริหารคน ในเรื่องจริยธรรม ปรากฏอยู่ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ ดังตัวอย่าง

1) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับมีบทบัญญัติเกี่ยวกับจริยธรรมของสมาชิกรัฐสภา ไว้ว่าสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและสมาชิกวุฒิสภาเป็นผู้แทนปวงชนชาวไทย และต้องปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริตเพื่อประโยชน์ส่วนรวมของปวงชนชาวไทย
โดยรัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521 และ 2534 มีบทบัญญัติบางส่วนคล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ในขณะที่รัฐธรรมนูญ 2 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475 และ 2475/2595 มีบทบัญญัติที่แตกต่างมากจากรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 โดยเฉพาะในส่วนที่ไม่มีสมาชิกวุฒิสภา

2) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการปฏิญาณตนของสมาชิกรัฐสภา ไว้ว่า ก่อนเข้ารับหน้าที่ สมาชิกรัฐสภาต้องปฏิญาณตนในที่ประชุมแห่งสภาที่ตนเป็นสมาชิกโดยรัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521 และ 2534 มีบทบัญญัติที่คล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ในขณะที่รัฐธรรมนูญ 2 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475 และ 2475/2595 มีบทบัญญัติที่แตกต่างมากจากรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 โดยเฉพาะในส่วนที่ไม่มีสมาชิกวุฒิสภา

บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญได้แสดงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เกี่ยวกับการบริหารคนของคณะรัฐมนตรีไว้ เช่น 

1) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งนายก
รัฐมนตรีและรัฐมนตรี ไว้ว่า พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งนายกรัฐมนตรี 1 คน และรัฐมนตรีอื่นอีกไม่เกิน 35 คน โดยนายกรัฐมนตรีต้องแต่งตั้งมาจากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือผู้เคยเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร รัฐธรรมนูญจำนวน 3 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475, 2517 และ 2534 มีบทบัญญัติบางส่วนคล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ในขณะที่รัฐธรรมนูญจำนวน 3 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475/2495, 2511 และ 2521 มีบทบัญญัติที่แตกต่างไปจากรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งบุคคลเป็นนายกรัฐมนตรี ไว้ว่า สภาผู้แทนราษฎรพิจารณาให้ความเห็นชอบบุคคลซึ่งสมควรได้รับแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรีให้แล้วเสร็จภายใน 30 วันนับแต่วันที่มีการเรียกประชุม
รัฐสภาเป็นครั้งแรก บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งบุคคลเป็นนายกรัฐมนตรี ไว้อีกว่า ในกรณีที่พ้นกำหนด 30 วันนับแต่วันที่มีการเรียกประชุม
รัฐสภาเพื่อให้สมาชิกได้มาประชุมเป็นครั้งแรกแล้วไม่ปรากฎว่ามีบุคคลใดได้รับคะแนนเสียงเห็นชอบให้ได้รับแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรีภายใน 15 วันนับแต่วันที่พ้นกำหนดเวลาดังกล่าว ให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรนำความขึ้นกราบบังคมทูลเพื่อทรงมีพระบรมราชโองการแต่งตั้งบุคคลซึ่งได้รับคะแนนเสียงสูงสุดเป็นนายกรัฐมนตรี บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

4) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการดำรงตำแหน่งของนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรี ไว้ว่า นายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีจะเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาในขณะเดียวกันมิได้ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

5) รัฐธรรมนูญ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการถวายสัตย์ปฏิญาณของรัฐมนตรี ไว้ว่า ก่อนเข้ารับหน้าที่ รัฐมนตรีต้องถวายสัตย์ปฏิญาณต่อพระมหากษัตริย์ รัฐธรรมนูญทั้ง 5 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติคล้ายคลึงกัน

6) รัฐธรรมนู ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับคุณสมบัติของรัฐมนตรี
ไว้ เช่น มีสัญชาติไทยโดยการเกิด มีอายุไม่ต่ำกว่า 35 ปีบริบูรณ์ และสำเร็จการศึกษาไม่ต่ำกว่าปริญญาตรีหรือเทียบเท่า บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ อันเป็นการขยายความสำคัญของการศึกษาโดยได้ยกมาตรฐานทางด้านการศึกษาของผู้ดำรงตำแหน่งเป็นรัฐมนตรี เนื่องจากรัฐมนตรีในยุคปัจจุบันมีโอกาสติดต่อกับต่างประเทศมากขึ้น ต้องมีพื้นฐานความรู้เพื่อช่วยให้เข้าใจเทคโนโลยีได้ อีกทั้งยังต้องกำกับดูแลข้าราชการประจำที่มีความรู้และการศึกษาสูงเป็นจำนวนไม่น้อยด้วย ในเวลาเดียวกัน ก็ได้ยกระดับอายุของผู้ที่จะเป็นรัฐมนตรีเพื่อต้องการให้รัฐมนตรีมีประสบการณ์ในชีวิตและได้รับการยอมรับจากข้าราชการประจำและประชาชนเพิ่มมากขึ้นอนึ่ง การกำหนดระดับการศึกษาขั้นต่ำปริญญาตรีเช่นนี้สอดคล้องกับคุณสมบัติของผู้ที่จะเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและสมาชิกวุฒิสภาซึ่งมาจากการเลือกตั้ง

7) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับคุณสมบัติของรัฐมนตรี ไว้ว่า รัฐมนตรีจะเป็นข้าราชการซึ่งมีตำแหน่งหรือเงินเดือนประจำนอกจากข้าราชการการเมืองมิได้ รัฐธรรมนูญทั้ง 4 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติคล้ายคลึงกัน

8) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับคุณสมบัติของ
รัฐมนตรี ไว้อีกว่า รัฐมนตรีต้องไม่เป็นหุ้นส่วนหรือผู้ถือหุ้นในห้างหุ้นส่วนหรือบริษัท เป็นต้น บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

9) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการพ้นจากตำแหน่งของรัฐมนตรีทั้งคณะ ไว้ว่า รัฐมนตรีทั้งคณะพ้นจากตำแหน่ง เมื่อความเป็นรัฐมนตรีของนายกรัฐมนตรีสิ้นสุดลง อายุสภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุดลงหรือมีการยุบสภาผู้แทนราษฎร และคณะรัฐมนตรีลาออก รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติคล้ายคลึงกัน

บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญได้แสดงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เกี่ยวกับการบริหารคนของศาลซึ่งหมายถึง ศาลรัฐธรรมนูญ ศาลยุติธรรม ศาลปกครอง และศาลทหาร ไว้ ที่สำคัญเช่น

1) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติเกี่ยวกับความเป็นอิสระของศาล ไว้ว่า ผู้พิพากษาและตุลาการมีอิสระในการพิจารณาพิพากษาอรรถคดี รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติคล้ายคลึงกัน

2) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการดำรงตำแหน่งของศาล ไว้ว่า ผู้พิพากษาและตุลาการจะเป็น
ข้าราชการการเมืองหรือผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองมิได้ รัฐธรรมนูญทั้ง 4 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติคล้ายคลึงกัน

3) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการถวายสัตย์ปฏิณาณของศาล ไว้ว่า ก่อนเข้ารับหน้าที่ผู้พิพากษาและตุลาการต้องถวายสัตย์ปฏิญาณต่อพระมหากษัตริย์ รัฐธรรมนูญทั้ง 4 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติคล้ายคลึงกัน

4) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับค่าตอบแทนของศาล
ไว้ว่า เงินเดือน เงินประจำตำแหน่ง และประโยชน์ตอบแทนอื่นของผู้พิพากษาและ
ตุลาการให้เป็นไปตามที่กฎหมายกำหนด บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

5) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับวาระการดำรงตำแหน่งของตุลาการในศาลรัฐธรรมนูญ ไว้ว่า ประธานศาลรัฐธรรมนูญและตุลาการศาลรัฐธรรมนูญมีวาระการดำรงตำแหน่ง 9 ปี และให้ดำรงตำแหน่งได้เพียงวาระเดียว บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

6) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งและการพ้นตำแหน่งของตุลาการในศาลปกครอง ไว้ว่า การแต่งตั้งและการให้ตุลาการในศาลปกครองพ้นจากตำแหน่งต้องได้รับความเห็นชอบของคณะกรรมการตุลาการศาล
ปกครองตามที่กฎหมายบัญญัติก่อน แล้วจึงนำความกราบบังคมทูล เป็นต้น บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ ก่อนหน้านั้น รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2517 และ 2534 แม้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับตุลาการในศาลปกครอง แต่ไม่มีรายละเอียด เพียงแต่บัญญัติว่า ให้เป็นไปตามกฎหมายว่าด้วยการจัดตั้งศาล และตลอดเวลาที่รัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวนั้นประกาศใช้ ก็ยังไม่เคยบัญญัติกฎหมายออกมา

7) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งและการพ้นตำแหน่งของตุลาการศาลทหาร ไว้ว่า การแต่งตั้งและการให้ตุลาการศาลทหารพ้นจากตำแหน่ง ให้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ รัฐธรรมนูญทั้ง 4 ฉบับนี้ มีบทบัญญัติคล้ายคลึงกัน

องค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ ในที่นี้นำเสนอเป็นตัวอย่างเพียง 5 องค์กร

1) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับคุณสมบัติของกรรมการการเลือกตั้ง ไว้ว่า กรรมการการเลือกตั้งต้องมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้าม เช่น มีสัญชาติไทยโดยการเกิด มีอายุไม่ต่ำกว่า 40 ปีบริบูรณ์ หรือสำเร็จการศึกษาไม่ต่ำกว่าปริญญาตรีหรือเทียบเท่า บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการดำรงตำแหน่งของกรรมการการเลือกตั้ง ไว้ว่า กรรมการการเลือกตั้งมีวาระการดำรงตำแหน่ง 7 ปีและให้ดำรงตำแหน่งได้เพียงวาระเดียว บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ ก่อนหน้านั้น รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 แม้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับกรรมการการเลือกตั้ง แต่ไม่มีรายละเอียด เพียงแต่บัญญัติว่า คุณสมบัติ หลักเกณฑ์ วิธีการแต่งตั้ง และการให้กรรมการการเลือกตั้งพ้นจากตำแหน่งให้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ และตลอดเวลาที่รัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวนี้ประกาศใช้ ก็ยังไม่เคยบัญญัติกฎหมายนั้นออกมา

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการพ้นตำแหน่งของกรรมการการเลือกตั้ง ไว้ว่า นอกจากการพ้นจากตำแหน่งตามวาระแล้ว กรรมการการเลือกตั้งพ้นจากตำแหน่ง เมื่อตาย หรือลาออก เป็นต้น บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

4) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งและวาระการดำรงตำแหน่งของผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา ไว้ว่า พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาตามคำแนะนำของวุฒิสภา จากผู้ซึ่งเป็นที่ยอมรับนับถือของประชาชน มีความรอบรู้และมีประสบการณ์ในการบริหารราชการแผ่นดินวิสาหกิจ หรือกิจกรรมอันเป็นประโยชน์ร่วมกันของสาธารณะ และมีความสุจริตเป็นที่ประจักษ์ โดยผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภามีวาระการดำรงตำแหน่ง 6 ปี และให้ดำรงตำแหน่งได้เพียงวาระเดียว บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

ก่อนหน้านั้น มีรัฐธรรมนูญ 2 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517 และ 2534 เรียก “ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา” แตกต่างออกไป โดยเรียกว่า “ผู้ตรวจเงินแผ่นดินของรัฐสภา” และ “ผู้ตรวจการรัฐสภา” ตามลำดับ ในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2517 ได้มีบทบัญญัติเรื่องการแต่งตั้งและวาระการดำรงตำแหน่งของผู้ตรวจเงินแผ่นดินของรัฐสภาไว้ด้วย แต่รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 แม้มีบทบัญญัติไว้ แต่ก็ไม่มีรายละเอียดในเรื่องการแต่งตั้งและวาระการตำแหน่งไว้ด้วย เพียงบัญญัติไว้ว่า คุณสมบัติ หลักเกณฑ์ วิธีการแต่งตั้ง การถอดถอน ให้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ และตลอดเวลาที่รัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวนี้ประกาศใช้ ก็ยังไม่เคยบัญญัติกฎหมายนั้นออกมา รวมทั้งยังไม่เคยแต่งตั้งบุคคลใดเข้าดำรงตำแหน่งดังกล่าว

5) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งและวาระการดำรงตำแหน่งของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ไว้ว่า พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติตามคำแนะนำของวุฒิสภา จากผู้ซึ่งมีความรู้หรือประสบการณ์ด้านการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนเป็นที่ประจักษ์  ทั้งนี้ โดยต้องคำนึงถึงการมีส่วนร่วมของผู้แทนจากองค์การเอกชนด้านสิทธิมนุษยชนด้วย กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมีวาระการดำรงตำแหน่ง 6 ปี และให้ดำรงตำแหน่งได้เพียงวาระเดียว บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

6) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ ไว้ว่า พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติตามคำแนะนำของ
วุฒิสภา โดยกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติต้องเป็นผู้ซึ่งมีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์ มีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้าม รวมทั้งกำหนดให้มีคณะกรรมการสรรหากรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

7) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับวาระการดำรงตำแหน่งของกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ ไว้ว่า กรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติมีวาระการดำรงตำแหน่ง 9 ปี และให้ดำรงตำแหน่งได้เพียงวาระเดียว บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

8) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งและวาระการดำรงตำแหน่งของคณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน ไว้ว่า พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งคณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดินตามคำแนะนำของวุฒิสภา จากผู้มีความชำนาญและประสบการณ์ด้านการตรวจเงินแผ่นดิน การบัญชี การตรวจสอบภายใน การเงินการคลังและด้านอื่นและพระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งผู้ว่าการตรวจเงินแผ่นดินตามคำแนะนำของวุฒิสภาจากผู้มีความชำนาญและประสบการณ์ด้านการตรวจเงินแผ่นดินการบัญชี
การตรวจสอบภายใน การเงินการคลัง หรือด้านอื่นพร้อมกับกำหนดให้กรรมการตรวจเงินแผ่นดินมีวาระการดำรงตำแหน่งคราวละ 6 ปี และให้ดำรงตำแหน่งได้เพียงวาระเดียว บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

 บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญได้แสดงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เกี่ยวกับการบริหารคนไว้ ตัวอย่างเช่น  

1) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับความเป็นอิสระขององค์การปกครองส่วนท้องถิ่น ไว้ว่า องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทั้งหลายย่อมมีความเป็นอิสระในการบริหารงานบุคคล บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการแต่งตั้งและการพ้นตำแหน่งของพนักงานและลูกจ้างองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น รวมทั้งคณะกรรมการพนักงานส่วนท้องถิ่น ซึ่งเป็นองค์กรที่ทำหน้าที่ด้านการบริหารงานบุคคล ไว้ว่า การแต่งตั้งและการให้พนักงานและลูกจ้างขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นพ้นจากตำแหน่งต้องเป็นไปตามความต้องการและความเหมาะสมของแต่ละท้องถิ่นและต้องได้รับความเห็นชอบจากคณะกรรมการพนักงานส่วนท้องถิ่นก่อน ส่วนคณะกรรมการพนักงานส่วนท้องถิ่น นั้น ประกอบด้วย ผู้แทนของหน่วยราชการ ผู้แทนขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และผู้ทรงคุณวุฒิตามที่กฎหมายบัญญัติ โดยมีจำนวนเท่ากัน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ ซึ่งสนับสนุนให้ท้องถิ่นมีอำนาจบริหารงานของตนเอง อย่างไรก็ดี การแต่งตั้งและการพ้นจากตำแหน่งของพนักงานและลูกจ้างดังกล่าวต้องผ่านการพิจารณาในรูปของคณะกรรมการ

รัฐธรรมนูญที่นำมาวิเคราะห์เปรียบเทียบในที่นี้ล้วนมีบทบัญญัติที่เป็นแนวคิดร่วมที่แสดงถึงการบริหารเงิน เพื่อให้รัฐ หน่วยงานของรัฐ หรือเจ้าหน้าที่ของรัฐนำไปเป็นแนวทางใช้ในการปฏิบัติราชการ อำนวยความสะดวก หรือให้บริการสาธารณะแก่ประชาชน การที่รัฐธรรมนูญมีบทบัญญัติเช่นนี้ ได้แสดงให้เห็นถึงแนวคิดทาง
รัฐประศาสนศาสตร์ในเรื่องการบริหารเงิน ซึ่งหมายถึงการบริหารที่เกี่ยวกับการเงิน การคลัง หรืองบประมาณ ของรัฐ ของหน่วยงานของรัฐ หรือเจ้าหน้าที่ของรัฐที่ปรากฏอยู่ในรัฐธรรมนูญ ในที่นี้แบ่งเป็น 4 หัวข้อ

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการจัดสรรงบประมาณให้ของรัฐให้องค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ ไว้ว่า รัฐต้องจัดสรรงบประมาณให้พอเพียงกับการบริหารงานโดยอิสระของคณะกรรมการการเลือกตั้ง ผู้ตรวจการแผ่นดินของ
รัฐสภา คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ศาลรัฐธรรมนูญ ศาลยุติธรรม ศาล
ปกครอง คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ และคณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

1) รัฐธรรมนูญ 6 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475/2495, 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการเสนอร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวด้วยการเงินของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ไว้ว่า การเสนอร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวด้วยการเงินของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจะเสนอได้ก็ต่อเมื่อมีคำรับรองของนายกรัฐมนตรี

2) รัฐธรรมนูญ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการพิจารณาร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวด้วยการเงินของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ไว้ว่า ในการพิจารณาร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวด้วยการเงินของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณ ร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายเพิ่มเติม และร่างพระราชบัญญัติโอนงบประมาณรายจ่าย สภาผู้แทนราษฎรจะต้องพิจารณาให้เสร็จภายใน 105 วันนับแต่วันที่ร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวมาถึงสภาผู้แทนราษฎร โดยมีรัฐธรรมนูญ 3 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517 และ 2521 ที่มีบทบัญญัติบางส่วนคล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ในขณะที่รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2534 มีบทบัญญัติเหมือนกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติ
เกี่ยวกับความเป็นอิสระในการเงินและการคลังขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ไว้ว่า องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทั้งหลายมีความเป็นอิสระในการเงินและการคลัง มีรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2521 และ 2534 ที่มีบทบัญญัติบางส่วนคล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ขณะที่รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2517 มีบทบัญญัติเหมือนกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการตรวจเงินแผ่นดินของคณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดินและผู้ว่าการตรวจเงินแผ่นดิน ไว้ว่า การตรวจเงิน
แผ่นดิน ให้กระทำโดยคณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดินและผู้ว่าการตรวจเงินแผ่นดิน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

คำว่า ประชาชนและชุมชน ในที่นี้หมายถึง ข้อความหรือถ้อยคำในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยที่แสดงนัยถึงประชาชน และ/หรือชุมชน ด้วย เป็นต้นว่า ปวงชนชาวไทย ราษฎร ครอบครัว หรือแม้กระทั่งท้องถิ่น

1) รัฐธรรมนูญทั้ง 7 ฉบับ มีบทบัญญัติเกี่ยวกับอำนาจอธิปไตยและปวงชนชาวไทย ไว้ว่า อำนาจอธิปไตยเป็นของปวงชนชาวไทย มีรัฐธรรมนูญ 2 ฉบับ คือ ฉบับปี 2540 และ 2517 ที่บัญญัติไว้ดังกล่าว ซึ่งหมายถึงประชาชนเป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตย โดยประชาชนใช้อำนาจอธิปไตยด้วยตนเองและยังมอบให้ตัวแทนใช้ด้วย ส่วนรัฐธรรมนูญ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475, 2475/2495, 2511, 2521 และ 2534 มีบทบัญญัติบางส่วนแตกต่างไป โดยบัญญัติว่า อำนาจอธิปไตยมาจากปวงชนชาวไทย

2) รัฐธรรมนูญ 6 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475, 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับความคุ้มครองที่ประชาชนจะได้รับจากรัฐธรรมนูญ ไว้ว่า ประชาชนชาวไทยไม่ว่าเหล่ากำเนิด เพศ หรือศาสนาใดย่อมอยู่ในความคุ้มครองแห่งรัฐธรรมนูญนี้เสมอกันรัฐธรรมนูญ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2475, 2511, 2517, 2521 และ 2534 ล้วนมีบทบัญญัติเหมือนหรือคล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

1) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับสิทธิของชุมชนท้องถิ่นดั้งเดิมไว้ว่า บุคคลซึ่งรวมกันเป็นชุมชนท้องถิ่นดั้งเดิมย่อมมีสิทธิอนุรักษ์หรือฟื้นฟูจารีตประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น ศิลปะหรือวัฒนธรรมอันดีของท้องถิ่นและของชาติ และมีส่วนร่วมในการจัดการ การบำรุงรักษา และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างสมดุลและยั่งยืน บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ใน
รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ที่สนับสนุนให้ประชาชนในชุมชนเข้ามามีส่วนร่วม หรืออาจเรียกว่า ให้ประชาชนมีสิทธิของชุมชนเพิ่มมากขึ้น

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับสิทธิของบุคคลที่จะมีส่วนร่วมกับรัฐและชุมชน ไว้ว่า สิทธิของบุคคลที่จะมีส่วนร่วมกับรัฐและชุมชนในการบำรุงรักษา และการได้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทาง
ชีวภาพ และในการคุ้มครอง ส่งเสริม และรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม เพื่อให้ดำรงชีพอยู่ได้อย่างปกติและต่อเนื่องในสิ่งแวดล้อมที่จะไม่ก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพอนามัย
สวัสดิภาพ หรือคุณภาพชีวิตของตน ย่อมได้รับความคุ้มครอง บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับสิทธิได้รับข้อมูลข่าวสารที่ส่งผลกระทบถึงบุคคลและชุมชน รวมทั้งกระบวนการรับฟังความเห็นของประชาชน ไว้ว่าบุคคลย่อมมีสิทธิได้รับข้อมูล คำชี้แจง และเหตุผลจากหน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ หรือราชการส่วนท้องถิ่นก่อนการอนุญาตหรือการดำเนินโครงการหรือกิจกรรมใดที่อาจมีผลกระทบต่อคุณภาพสิ่งแวดล้อม สุขภาพอนามัย คุณภาพชีวิต หรือส่วนได้เสียสำคัญอื่นใดที่เกี่ยวกับตนหรือชุมชนท้องถิ่น และมีสิทธิแสดงความคิดเห็นของตนในเรื่องดังกล่าว ทั้งนี้ ตามกระบวนการรับฟังความคิดเห็นของประชาชนที่กฎหมายบัญญัติ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ซึ่งสนับสนุนให้ประชาชนมีสิทธิในการรับรู้ ให้ความเห็น และเข้ามามีส่วนร่วมอย่างเด่นชัด อันจะส่งผลให้สิทธิและเสรีภาพของประชาชนเป็นจริงในทางปฏิบัติ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ได้กำหนดสิทธิของประชาชนหรือบุคคลในการรับทราบข้อมูลข่าวสารที่เกี่ยวกับการดำเนินกิจการที่อาจมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม พร้อมกับเปิดโอกาสให้มีกระบวนการรับฟังความคิดเห็นของประชาชน ขณะเดียวกัน ในส่วนของรัฐก็มีส่วนช่วยส่งเสริมให้การใช้อำนาจของรัฐเป็นไปด้วยความโปร่งใสด้วย

1) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับสิทธิของชุมชน การมีส่วนร่วม และคุณภาพชีวิตของประชาชน ไว้ว่า รัฐต้องส่งเสริมและสนับสนุนให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการสงวน บำรุงรักษา และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุล รวมทั้งมีส่วนร่วมในการส่งเสริมบำรุงรักษา และคุ้มครองคุณภาพสิ่งแวดล้อมตามหลักการการพัฒนาที่ยั่งยืน ตลอดจนควบคุมและกำจัดภาวะมลพิษที่มีผลต่อสุขภาพอนามัย สวัสดิภาพ และคุณภาพชีวิตของประชาชน รัฐธรรมนูญ 3 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521 และ 2534 มีบทบัญญัติบางส่วนที่คล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ซึ่งได้บัญญัติให้รัฐรับรองหรือสนับสนุนสิทธิของชุมชน โดยเฉพาะในส่วนที่ว่า รัฐต้องส่งเสริมและสนับสนุนให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในการคุ้มครองคุณภาพสิ่งแวดล้อมตามหลักการการพัฒนาที่ยั่งยืน อันเป็นแนวทางการพัฒนาที่มุ่งเน้นให้ได้ทั้งผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ ขณะเดียวกันก็ไม่ทำลายคุณภาพสิ่งแวดล้อมด้วย มิใช่มุ่งแต่ผลประโยชน์ทางด้านเศรษฐกิจหรือเน้นกำไรสูงสุดแต่เพียงด้านเดียว เพราะฉะนั้น จึงอาจเปรียบรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ได้ว่าเป็นรัฐธรรมนูญสีเขียว เนื่องจากสนับสนุนการมีส่วนร่วมของประชาชน สิทธิของชุมชน และให้ความสำคัญกับคุณภาพสิ่งแวดล้อมอย่างมาก

2) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการพัฒนาและความเข้มแข็งของชุมชน ไว้ว่า รัฐต้องคุ้มครองและพัฒนาเด็กและเยาวชน ส่งเสริมความเสมอภาคของหญิงและชาย เสริมสร้างและพัฒนาความเป็นปึกแผ่นของครอบครัว และความเข้มแข็งของชุมชน รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2517, 2521 และ 2534 มีบทบัญญัติบางส่วนที่คล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

1) รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการปกครองตนเองของประชาชนในท้องถิ่น ไว้ว่า ภายใต้บังคับมาตรา 1 รัฐจะต้องให้ความเป็นอิสระแก่ท้องถิ่นตามหลักแห่งการปกครองตนเองตามเจตนารมณ์ของประชาชนในท้องถิ่น โดยมาตรา 1 บัญญัติให้ประเทศไทยเป็นราชอาณาจักรอันหนึ่งอันเดียวจะแบ่งแยกมิได้รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2517 และ 2534 มีบทบัญญัติบางส่วนที่คล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ในขณะที่รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2521 มีบทบัญญัติที่เหมือนกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

บทบัญญัติที่เกี่ยวกับการปกครองตนเองของประชาชนในท้องถิ่นนี้ ได้กำหนดให้รัฐต้องให้ความอิสระในการปกครองท้องถิ่นตราบเท่าที่การปกครองท้องถิ่นนั้นต้องไม่กระทบต่อความเป็นราชอาณาจักรอันหนึ่งอันเดียวและแบ่งแยกมิได้ของไทย ตัวอย่าง เช่น ในบางจังหวัดที่มีความพร้อม อาจจัดให้มีการปกครองท้องถิ่นได้ตามที่กฎหมายกำหนด เช่น เปลี่ยนพื้นที่จังหวัดทั้งหมดจากเดิมที่สังกัดราชการบริหารส่วนภูมิภาคให้มาสังกัดราชการบริหารส่วนท้องถิ่น และจัดให้มีการเลือกตั้งผู้ว่าราชการจังหวัดทำนองเดียวกับกรุงเทพมหานคร แต่อย่างไรก็ตาม การปกครองท้องถิ่นของจังหวัดที่มีความพร้อมนั้นต้องไม่เป็นไปในลักษณะที่จะนำจังหวัดนั้นไปสู่การประกาศตัวเป็นอิสระ แยกดินแดน หรือไม่ขึ้นตรงต่อรัฐบาลไทย

2) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับสิทธิถอดถอนของราษฎร ไว้ว่า ราษฎรผู้มีสิทธิเลือกตั้งในองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นใดมีจำนวนไม่น้อยกว่า 3 ใน 4 ของจำนวนผู้มีสิทธิเลือกตั้งที่มาลงคะแนนเสียงเห็นว่าสมาชิกสภาท้องถิ่นหรือผู้บริหารท้องถิ่นผู้ใดขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นนั้นไม่สมควรดำรงตำแหน่งต่อไป ให้สมาชิกสภาท้องถิ่นหรือผู้บริหารท้องถิ่นผู้นั้นพ้นจากตำแหน่ง บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ ซึ่งเปิดโอกาสให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในการบริหารงานของท้องถิ่น โดยมีอำนาจควบคุมและถอดถอนสมาชิกสภาท้องถิ่นหรือผู้บริหารท้องถิ่นได้

3) รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับสิทธิเข้าชื่อเพื่อออกกฎหมายในท้องถิ่น ไว้ว่า ราษฎรผู้มีสิทธิเลือกตั้งในองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นใดมีจำนวนไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนผู้มีสิทธิเลือกตั้งในองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นนั้น มีสิทธิเข้าชื่อร้องขอต่อประธานสภาท้องถิ่นเพื่อให้สภาท้องถิ่นพิจารณาออกข้อบัญญัติท้องถิ่นได้ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

ดังได้กล่าวไว้แต่แรกแล้วว่า คำว่า “องค์กร” ใช้กับหน่วยงานของรัฐ เช่น
องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ส่วนคำว่า “องค์การ” ใช้กับหน่วยงานเอกชน เช่น
องค์การเอกชน (private organization) คำเหล่านี้ล้วนนำมาจากบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) นอกจากนี้ รัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวยังใช้คำว่า “เอกชน” (private sector) ซึ่งในที่นี้นำมาใช้ โดยเขียนว่า “ภาคเอกชน”

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับเสรีภาพในการเสนอข่าวและการแสดงความคิดเห็นของพนักงานหรือลูกจ้างของเอกชน ไว้ว่า พนักงานหรือ
ลูกจ้างเอกชนที่ประกอบกิจการหนังสือพิมพ์ วิทยุกระจายเสียง หรือวิทยุโทรทัศน์ ย่อมมีเสรีภาพในการเสนอข่าว และแสดงความคิดเห็นภายใต้ข้อจำกัดตามรัฐธรรมนูญ โดยไม่ตกอยู่ภายใต้อาณัติของหน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ หรือเจ้าของกิจการนั้น แต่ต้องไม่ขัดต่อจรรยาบรรณแห่งการประกอบวิชาชีพ บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่ เป็นบทบัญญัติที่ให้สิทธิและเสรีภาพแก่สื่อมวลชนเพิ่มมากขึ้น โดยเฉพาะพนักงานหรือลูกจ้างของเอกชนที่ประกอบธุรกิจทางด้านสื่อมวลชนให้มีความเป็นอิสระและปลอดจากการถูกควบคุมทั้งจากเจ้าของกิจการหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมของภาคเอกชนในการจัดการศึกษาอบรม ไว้ว่า การจัดการศึกษาอบรมของรัฐต้องคำนึงถึงการมีส่วนร่วมขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและเอกชน รวมทั้งการจัดการศึกษาอบรมขององค์กรวิชาชีพและเอกชนภายใต้การกำกับดูแลของรัฐย่อมได้รับความคุ้มครอง บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

รัฐธรรมนูญ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับเสรีภาพในการรวมกันเป็นองค์การเอกชน ไว้ว่า บุคคลย่อมมี
เสรีภาพในการรวมกันเป็นสมาคม สหภาพ สหพันธ์ สหกรณ์ กลุ่มเกษตรกร องค์การเอกชน หรือหมู่คณะอื่น รัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521 และ 2534 ล้วนมีบทบัญญัติบางส่วนที่คล้ายคลึงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540

รัฐธรรมนูญ 5 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521, 2534 และ 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับเสรีภาพในการจัดตั้งพรรคการเมือง ไว้ว่า บุคคลย่อมมีเสรีภาพในการรวมกันจัดตั้งเป็นพรรคการเมือง พรรคการเมืองนั้น มิใช่หน่วยงานของรัฐ แต่เป็นกลุ่มบุคคลที่ร่วมกันจัดตั้งและจดทะเบียนเป็นพรรคการเมืองตามกฎหมาย จึงถือว่าเป็นภาคเอกชนหรือองค์การเอกชน โดยรัฐธรรมนูญ 4 ฉบับ คือ ฉบับปี 2511, 2517, 2521 และ 2534 ล้วนมีบทบัญญัติที่แตกต่างไปจากรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ซึ่งได้กำหนดเรื่องต่าง ๆ ไว้ การจัดองค์กรภายใน การดำเนินกิจการ และข้อบังคับของพรรคการเมือง

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 มีบทบัญญัติเกี่ยวกับผู้แทนจากองค์การเอกชนในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ไว้ว่า คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติประกอบด้วยประธานกรรมการคนหนึ่งและกรรมการอื่นอีก 10 คน ซึ่งพระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งตามคำแนะนำของวุฒิสภา จากผู้ซึ่งมีความรู้หรือประสบการณ์ด้านการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนเป็นที่ประจักษ์ ทั้งนี้โดยต้องคำนึงถึงการมีส่วนร่วมของผู้แทนจากองค์การเอกชนด้านสิทธิมนุษยชนด้วย บทบัญญัตินี้เป็นสาระสำคัญที่เพิ่มขึ้นใหม่

เมื่อศึกษาถึงปัจจัยที่มีส่วนสำคัญในการกำหนดแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ พบว่า มี 7 ประการ และในสภาพความเป็นจริงแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ที่ปรากฏอยู่ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ อาจเกิดจากปัจจัยเดียวหรือหลายปัจจัยก็ได้ ทั้ง 7 ประการ มีดังนี้

รัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายสูงสุดของประเทศและกฎหมายใดจะขัดหรือแย้งต่อ
รัฐธรรมนูญไม่ได้ ประกอบกับแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เป็นจำนวนมากปรากฏอยู่ในรัฐธรรมนูญ เห็นได้จากการศึกษาวิเคราะห์และเปรียบเทียบไว้แล้วข้างต้น ในเรื่องโครงสร้าง อำนาจหน้าที่ และการบริหารคนของคณะรัฐมนตรี รัฐสภา และองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ เป็นต้น เรื่องดังกล่าวนี้ รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ได้รับแนวคิดมาจากรัฐธรรมนูญในอดีต เช่น รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2511, 2517, 2521 และ 2534 โดยรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 อาจใช้แนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ของบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญในอดีตดังกล่าวมาใช้เป็นพื้นฐานหรือเป็นแนวทาง พร้อมกับปรับปรุงหรือแก้ไขเพิ่มเติมให้เหมาะสมและสมบูรณ์มากขึ้น

โดยทั่วไป นโยบายของรัฐบาลเพื่อใช้ในการบริหารราชการแผ่นดินจำเป็นต้องยกร่างขึ้นตามหรือสอดคล้องกับบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ เช่น ในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 เรื่องอำนาจหน้าที่ของหน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ ในหมวด 5 แนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ โดยกำหนดไว้ว่า "บุคคลผู้เป็นข้าราชการ พนักงาน หรือลูกจ้างของหน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐ หรือรัฐวิสาหกิจ หรือของราชการส่วนท้องถิ่นและเจ้าหน้าที่อื่นของรัฐ มีหน้าที่ดำเนินการให้เป็นไปตามกฎหมายเพื่อรักษาประโยชน์ส่วนรวม อำนวยความสะดวก และให้บริการแก่ประชาชน ในการปฏิบัติหน้าที่และในการปฏิบัติการอื่นที่เกี่ยวข้องกับประชาชน…"

ในทางกลับกัน นโยบายของรัฐบาลก็มีส่วนสำคัญในการกำหนดแนวคิด
รัฐประศาสนศาสตร์ไว้ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญได้เช่นกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อนายกรัฐมนตรี และคณะรัฐมนตรีให้ความเห็นชอบและร่วมกันกำหนดนโยบายของ
รัฐบาลขึ้นตัวอย่างเช่น ผลจากการบริหารงานขององค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ ทำให้คณะรัฐมนตรี ซึ่งประกอบด้วยนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีอื่นอีกจำนวนหนึ่ง อาจพบว่า เกิดความบกพร่องในการบริหารราชการที่เกี่ยวกับแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์เรื่องโครงสร้างหรืออำนาจหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญ หรือการบริหารคนในเรื่องกระบวนการสรรหาคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ ข้อบกพร่องทำนองนี้ คณะรัฐมนตรีอาจเสนอให้มีการแก้ไขแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของ
รัฐธรรมนูญโดยกำหนดเป็นนโยบายของรัฐบาลได้ อย่างไรก็ตาม การที่จะนำแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ไปบรรจุไว้ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญโดยผ่านทางนโยบายของ
รัฐบาลได้นั้น ไม่อาจประสบความสำเร็จได้ง่ายจำเป็นต้องคำนึงถึงภาวะผู้นำของนายกรัฐมนตรี และคณะรัฐมนตรีด้วย

ภาวะผู้นำของนายกรัฐมนตรีนั้น หมายถึง ลักษณะหรือประสิทธิภาพในการเป็นผู้นำของนายกรัฐมนตรี ซึ่งครอบคลุมอุดมการณ์ ทัศนคติ วิสัยทัศน์หรือการมองการณ์ไกลของนายกรัฐมนตรีเพื่อประโยชน์ของประชาชนโดยรวมด้วย ภาวะผู้นำของนายกรัฐมนตรีจึงมีส่วนสำคัญต่อการกำหนดแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ  ด้วยเหตุผลหลายประการ เป็นต้นว่า นายกรัฐมนตรีดำรงตำแหน่งเป็นหัวหน้ารัฐบาลหรือหัวหน้าฝ่ายบริหารระดับชาติรัฐธรรมนูญได้ให้อำนาจหน้าที่นายกรัฐมนตรีไว้มากทั้งในด้านบริหารและด้านนิติบัญญัติ กล่าวคือ ด้านบริหารมีหน้าที่บริหารราชการแผ่นดิน (มาตรา 201) ส่วนอำนาจด้านนิติบัญญัติ เช่น เสนอร่างพระราชบัญญัติโดยร่างพระราชบัญญัติจะเสนอได้ก็แต่โดยสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร
หรือคณะรัฐมนตรีซึ่งมีนายกรัฐมนตรีเป็นหัวหน้า สำหรับร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวด้วยการเงิน สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจะเสนอได้ก็ต่อเมื่อมีคำรับรองของนายกรัฐมนตรี

นายกรัฐมนตรียังมีอำนาจถอดถอนรัฐมนตรีได้ด้วย โดย “พระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจในการให้รัฐมนตรีพ้นจากความเป็นรัฐมนตรีตามที่นายกรัฐมนตรีถวายคำแนะนำ” ดังนั้น หากนายกรัฐมนตรีมีภาวะผู้นำที่เข้มแข็ง ให้ความสนใจ และสนับสนุนการนำแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ให้ปรากฏอยู่ในรัฐธรรมนูญแล้ว นายกรัฐมนตรีอาจขอความร่วมมือจากรัฐมนตรี สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร หรือใช้สื่อทางโทรทัศน์หรือวิทยุประชาสัมพันธ์ความสำคัญและความจำเป็นดังกล่าว นอกจากนี้แล้ว
รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 ยังให้อำนาจคณะรัฐมนตรีในการยื่นญัตติขอแก้ไขเพิ่มเติม
รัฐธรรมนูญได้ด้วย โดย “การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญจะกระทำได้ก็แต่โดยหลักเกณฑ์และวิธีการ ดังต่อไปนี้ (1) ญัตติขอแก้ไขเพิ่มเติมต้องมาจากคณะรัฐมนตรี…..” และในคณะรัฐมนตรีนั้น มีนายกรัฐมนตรีเป็นหัวหน้า

นโยบายของรัฐบาลอาจแบ่งเป็นนโยบายทั่วไปและเร่งด่วน นโยบายของรัฐบาลยังแบ่งเป็นหลายด้าน เช่น ด้านเศรษฐกิจ กฎหมาย การเมือง และการบริหารจัดการ อย่างไรก็ดี นโยบายของรัฐบาลแต่ละรัฐบาล แต่ละยุคสมัย ย่อมแตกต่างกันได้ อีกทั้งการที่แต่ละรัฐบาลยึดถือแนวคิดหลักที่แตกต่างกัน เช่น อนุรักษ์นิยม (conservative) เสรีนิยม (liberal) และประชานิยม (populist) ย่อมมีส่วนทำให้แนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแตกต่างตามไปด้วย 

รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 นอกจากมีบทบัญญัติที่ให้อำนาจคณะรัฐมนตรีในการยื่นญัตติแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญดังกล่าวข้างต้นแล้ว ยังมีบทบัญญัติให้สมาชิกรัฐสภามีอำนาจดังกล่าวนี้ด้วย โดยญัตติขอแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญต้องมาจากคณะรัฐมนตรีหรือจากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีจำนวนไม่น้อยกว่า 1 ใน 5 ของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของสภาผู้แทนราษฎร หรือจากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและสมาชิกวุฒิสภามีจำนวนไม่น้อยกว่า 1 ใน 5 ของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของทั้งสองสภา พร้อมกันนั้น ยังมีบทบัญญัติที่กำหนดให้คณะกรรมการการเลือกตั้ง และคณะตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ หรือคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ ที่ล้วนเป็นองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญมีอำนาจทำรายงานเสนอความเห็นต่อรัฐสภาและคณะรัฐมนตรีเกี่ยวกับการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญด้วย

4.  สถานการณ์บ้านเมือง 

เป็นปัจจัยที่มีส่วนสำคัญต่อการกำหนดแนวคิดรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ โดยเฉพาะสถานการณ์บ้านเมืองด้านเศรษฐกิจ สังคม และการเมืองของประเทศ ทั้งนี้ต้องเป็นไปเพื่อรักษาผลประโยชน์ส่วนรวม หรือในกรณีที่มีภาวะวิกฤตหรือเมื่อประเทศมีความจำเป็นรีบด่วนอันมิอาจหลีกเลี่ยงได้ ตัวอย่างแนวคิดรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญด้านเศรษฐกิจและสังคม เช่น มีบทบัญญัติที่สนับสนุนและส่งเสริมในเรื่องการบริหารคนและการบริหารเงินของหน่วยงานของรัฐและเจ้าหน้าที่ของรัฐ เพื่อช่วยเหลือประชาชนที่ยากจนให้มีรายได้ มีงานทำ ตลอดทั้งมีสภาพความเป็นอยู่และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

ทุกวันนี้ประชาชนมีสิทธิเสรีภาพอย่างมาก เช่น รวมตัวกันเพื่อเสนอร่างกฎหมาย ถอดถอนบุคคลออกจากตำแหน่ง และรวมตัวกันเพื่อเรียกร้องให้นำแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ไปใส่ไว้ในรัฐธรรมนูญจึงเป็นสิ่งที่ทำได้ การเรียกร้องของประชาชนเพื่อนำแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ไปบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญอาจดำเนินงานผ่านทางสมาชิกรัฐสภา องค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ เช่น ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา หรือพรรคการเมือง

การติดต่อกับต่างประเทศไม่ว่าจะเป็นด้านเศรษฐกิจ เช่น การติดต่อค้าขายและการรับเทคโนโลยีที่ทันสมัยจากต่างประเทศ ด้านสังคม เช่น การไปศึกษาต่อต่างประเทศและการรับ วัฒนธรรมการแต่งกาย ส่วนด้านการเมือง เช่น การรับระบบการเมืองการปกครองและการบริหาร จัดการเหล่านี้ ทำให้อิทธิพลของกระแสโลกเข้าสู่ประเทศไทยอย่างหลีกเลี่ยงได้ยาก ดังนั้น อิทธิพลของกระแสโลกที่สอดคล้องกับแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ จึงเป็นอีกปัจจัยหนึ่งที่มีส่วนสำคัญต่อการกำหนดแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ อิทธิพลของกระแสโลกที่สำคัญและเกี่ยวข้องกับแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ทั้งภายในองค์กรและภายนอกองค์กร เช่น (1) การบริหารจัดการตามแนวทางประชาธิปไตย (2) การบริหารจัดการที่สนับสนุนการกระจายอำนาจ (3) การบริหารจัดการตามแนวทางประชาธิปไตยแบบตัวแทน (representative democracy) (4) การบริหารจัดการที่สนับสนุนการเลือกตั้งหัวหน้าฝ่ายบริหารโดยตรง (direct election) (5) การบริหารจัดการที่คำนึงถึงหลักธรรมรัฐหรือหลักธรรมาภิบาล หลักหรือวิธีการบริหารจัดการบ้านเมืองที่ดี (good governance) (6) การบริหารจัดการโดยใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ(information technology) (7) การบริหารจัดการโดยมืออาชีพ (professional) (8) การบริหารจัดการที่มุ่งประสิทธิภาพ (efficiency) หรือมุ่งความผลสำเร็จของงาน (achievement) หรือ มุ่งผลงาน (product) มากกว่าขั้นตอนหรือกระบวนการ (process) (9) การบริหารจัดการที่คำนึงถึงสิทธิและความรับผิดชอบต่อชุมชน (community rights and responsibility) และ (10) การบริหารจัดการด้วยความโปร่งใสที่ถูกตรวจสอบได้ (transparency)

ประเทศทั้งหลายที่มีนโยบายเปิดประเทศ ทำให้จำเป็นต้องแข่งขันกับประเทศเพื่อนบ้าน ประเทศในภูมิภาคเดียวกัน และประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก การแข่งขันมีได้หลายลักษณะ เป็นต้นว่า การแข่งขันด้านธุรกิจ อุตสาหกรรม เทคโนโลยีที่ทันสมัย การศึกษา สาธารณสุข กีฬา ความเป็นประชาธิปไตย และการบริหารจัดการ แนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ที่จะนำไปบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญในอนาคตจึงจำเป็นต้องคำนึงถึงปัจจัยนี้ด้วย โดยเฉพาะแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในเรื่องการบริหารคน และการบริหารเงิน ที่สอดคล้องหรือสามารถรองรับการแข่งขันดังกล่าวได้โปรดดูภาพที่ 3 ประกอบ

ภาพที่ 3 ปัจจัยที่มีส่วนสำคัญในการกำหนดแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย 7 ประการ

แนวคิดทางรัฐประศาสน-

2. นโยบายของรัฐบาล ภาวะผู้นำของ ของรัฐธรรมนูญ

3  สมาชิกรัฐสภา และองค์กรอิสระ

รัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายสำคัญและเป็นกฎหมายสูงสุดของประเทศ กฎหมายลูกทั้งหลาย จะต้องสอดคล้องกับรัฐธรรมนูญ ในรัฐธรรมนูญนอกจากมีบทบัญญัติเกี่ยวกับเรื่องต่าง ๆ เป็นต้นว่า ระบบการปกครองประเทศ บรรดากรอบแนวทาง นโยบาย หรือกฎเกณฑ์ทั้งหลายที่กำหนดขึ้นเพื่อดำเนินการปกครองหรือบริหารประเทศ ความสัมพันธ์ขององค์กรหลักของรัฐ การรับรองสิทธิเสรีภาพของประชาชน ตลอดจนการควบคุมและตรวจสอบการใช้อำนาจของหน่วยงานของรัฐและเจ้าหน้าที่ของรัฐแล้ว ยังมีบทบัญญัติที่แสดงถึงแนวคิดรัฐประศาสนศาสตร์ที่เกี่ยวกับภายในและภายนอกองค์กรของรัฐเป็นจำนวนมาก ซึ่งรัฐ หน่วยงานของรัฐ และเจ้าหน้าที่ของรัฐไปเป็นแนวทางในการบริหารราชการแผ่นดิน ตัวอย่างบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญที่แสดงถึงแนวคิดดังกล่าว ได้ปรากฏอยู่ในเห็นได้จากบทบัญญัติในหมวดต่าง ๆ เป็นต้นว่า แนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ รัฐสภา คณะรัฐมนตรี และศาล ของรัฐธรรมนูญฉบับสำคัญรวม 7 ฉบับ ทั้งหมดนี้ ได้นำมาวิเคราะห์เปรียบเทียบโดยใช้กรอบแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ 7 เรื่อง อันได้แก่ โครงสร้าง อำนาจหน้าที่ การบริหารงาน การบริหารคน การบริหารเงิน ประชาชนและชุมชน รวมทั้งภาคเอกชนและองค์การเอกชน นอกจากนี้แล้ว ปัจจัยที่มีส่วนสำคัญในการกำหนดแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญมี 7 ประการ โดยแนวคิดทางรัฐประศาสนศาสตร์ที่ปรากฏอยู่ในบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ อาจเกิดจากปัจจัยเดียวหรือหลายปัจจัยก็ได้

กระมล ทองธรรมชาติ. วิวัฒนาการของระบอบรัฐธรรมนูญไทย.  พิมพ์ครั้งที่ 2, กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, 2524.

อมร รักษาสัตย์. รัฐธรรมนูญฉบับประชาชน พร้อมบทวิจารณ์. กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์ แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2541.

P P P P P