การบริหารจัดการและ
การบริหารยุทธศาสตร์
ของหน่วยงานของรัฐ

Management Administration and
Strategic Administration of the State Agencies

โดย

 
               คำว่า การบริหารจัดการ นำมาใช้ทั้งในหน่วยงานภาครัฐและหน่วยงานภาคเอกชน โดยในอนาคต มีแนวโน้มว่า การบริหารจัดการของหน่วยงานทั้งในภาครัฐและภาคเอกชนจะไม่แตกต่างกันมาก เนื่องจากบุคลากรจำนวนไม่น้อยของทั้งภาครัฐและภาคเอกชนต่างมีการศึกษาหาความรู้ มีความสามารถ ใช้เทคโนโลยีที่ทันสมัยไม่แตกต่างกัน รวมทั้งประสานงานกัน และบุคลากรของแต่ละภาคต่างมีโอกาสเข้าไปปฏิบัติงานในอีกภาคหนึ่ง เช่น หลังจากออกจากงานภาครัฐได้เข้าไปทำงานในภาคเอกชน หรือหลังจากออกจากงานภาคเอกชนได้ไปสมัครรับเลือกตั้งและเข้าไปปฏิบัติงานในภาครัฐในฐานะเป็นฝ่ายการเมือง หรือเข้ารับการคัดเลือกเพื่อเข้ามาเป็นผู้บริหารระดับสูงในหน่วยงานของรัฐ หรือรัฐวิสาหกิจที่ประกาศรับสมัคร คำว่า การบริหารจัดการ นั้น ตรงกับคำภาษาอังกฤษว่า management administration ซึ่งเป็นคำเฉพาะที่ปรากฏอยู่ในหนังสือ ตำรา และในหลายหน่วยงานทั้งหน่วยงานภาครัฐและภาคเอกชน และมหาวิทยาลัยของต่างประเทศ เช่น สหรัฐอเมริกา สหราชอาณาจักร และแคนาดา (ดูตัวอย่าง และรายละเอียดในบทที่ 1 แนวคิดการบริหารจัดการและการบริหารยุทธศาสตร์) สำหรับประเทศไทย มีนักวิชาการและหน่วยงานหลายแห่งใช้คำภาษาอังกฤษว่า management แทนคำว่า การบริหารจัดการ ทั้ง ๆ ที่คำว่า management แปลว่า การจัดการ แต่ในที่นี้ได้ใช้คำว่า management administration เพราะเป็นคำที่ปรากฏอยู่ในหนังสือ ตำรา และในหลายหน่วยงานของต่างประเทศดังกล่าวแล้ว

               คำว่า การบริหารจัดการ เมื่อนำมาใช้ในหน่วยงานภาครัฐ ได้ปรากฏอยู่ในคำแถลงนโยบายของคณะรัฐมนตรีต่อรัฐสภาเมื่อวันพุธที่ 11 ธันวาคม 2539 ในสมัยพลเอก ชวลิต ยงใจยุทธ เป็นนายกรัฐมนตรี และยังปรากฏอยู่ในคำแถลงนโยบายของคณะรัฐมนตรีต่อรัฐสภา เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 20 พฤศจิกายน 2540 ในสมัยนายชวน หลีกภัย เป็นนายกรัฐมนตรี อีกด้วย คำนี้ได้ถูกนำมาใช้อย่างกว้างขวาง แพร่หลาย และต่อเนื่องในสมัยพันตำรวจโท ทักษิณ ชินวัตร เป็นนายกรัฐมนตรี และแม้กระทั่งในสมัยพลเอกสุรยุทธ์ จุลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี ในปี พ.ศ. 2549-2550 ก็ยังคงใช้คำนี้เช่นกัน และใช้สืบต่อกันมาจนทุกวันนี้

               ส่วนคำว่า การบริหารยุทธศาสตร์ ในที่นี้ ได้ใช้คำว่า strategic administration เพราะคำว่า การบริหาร ตรงกับคำภาษาอังกฤษว่า administration แต่บางครั้งพบว่า ได้มีการให้ความหมายของการบริหารยุทธศาสตร์เป็นภาษาอังกฤษว่า strategic management ซึ่งคำภาษาอังกฤษดังกล่าวนี้ น่าจะแปลว่า การจัดการยุทธศาสตร์ หรือการจัดการเชิงยุทธศาสตร์มากกว่า

               กล่าวได้ว่า การบริหารจัดการ การบริหารยุทธศาสตร์ หรือแม้กระทั่งการบริหารการพัฒนา (development administration) และการบริหารการบริการ (service administration) แต่ละคำมีความหมายของบางส่วนที่คล้ายคลึง หรือใกล้เคียงกัน หรือมีลักษณะร่วมที่เห็นได้อย่างชัดเจนอย่างน้อย 3 ส่วน คือ หนึ่ง ล้วนเป็น แนวทาง หรือวิธีการบริหารงานภาครัฐที่หน่วยงานของรัฐ และ/ หรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ นำมาใช้ในการบริหารเพื่อช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการบริหารราชการ สอง มีกระบวนการบริหารงานที่อย่างน้อยประกอบด้วย 3 ขั้นตอนสำคัญ คือ การวางแผน (planning) การดำเนินงาน (acting) และการประเมินผล (evaluating) และ สาม มีจุดหมายปลายทาง คือ การพัฒนาประเทศไปในทิศทางที่ทำให้ประชาชนมีคุณภาพชีวิตดีขึ้น รวมทั้งประเทศชาติมีความเจริญก้าวหน้าและมั่นคงเพิ่มขึ้น สำหรับส่วนที่แตกต่างกัน คือ แต่ละคำมีจุดเน้นต่างกัน ซึ่งหมายความว่า  การบริหารจัดการเน้นเรื่องการนำแนวคิดการจัดการของภาคเอกชน เช่น การมุ่งหวังผลกำไร การแข่งขัน ความรวดเร็ว การตลาด การลดขั้นตอนและลดพิธีการ เข้ามาใช้การบริหารราชการ ในขณะที่การบริหารยุทธศาสตร์ซึ่งนับได้ว่า เป็นการบริหารจัดการใหม่ หรือการบริหารใหม่แนวทางหนึ่ง และเมื่อนำคำนี้มาใช้กับหน่วยงานภาครัฐ และ/หรือ เจ้าหน้าที่ของรัฐ จึงเรียกว่า เป็นการบริหารภาครัฐแนวใหม่ (New Public Administration) หรือการจัดการภาครัฐ (New Public Management) ที่ให้ความสำคัญกับการวางแผนยุทธศาสตร์ที่ประกอบด้วย 5 ส่วน (ขั้นตอน) ได้แก่ (1) วิสัยทัศน์ (2) พันธกิจ (3) เป้าหมาย (หรืออาจเรียกว่า เป้าประสงค์ วัตถุประสงค์ หรือจุดหมายปลายทาง) (4) ยุทธศาสตร์ (หรืออาจเรียกว่า ยุทธศาสตร์การดำเนินงาน ยุทธศาสตร์การพัฒนา หรือประเด็นยุทธศาสตร์) และ (5) แผนที่ทางยุทธศาสตร์ และตัวชี้วัดการบริหารยุทธศาสตร์ของแผนงานหรือโครงการของหน่วยงานของรัฐ ส่วนการบริหารการพัฒนาให้ความสำคัญเรื่องการบริหารและการพัฒนานโยบาย แผน แผนงาน โครงการ (policy, plan, program, project) หรือกิจกรรมของหน่วยงานของรัฐ ส่วนการบริหารการบริการเน้นเรื่องการอำนวยความสะดวกและการให้บริการแก่ประชาชนที่สอดคล้องกับความต้องการของประชาชน เหล่านี้เป็นต้น

               คำว่า หน่วยงานของรัฐ (state agencies) เป็นคำกลาง ๆ ที่ใช้กับหน่วยงานภาครัฐทั้งในส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่น รวมทั้งองค์กรตามรัฐธรรมนูญ และศาล เป็นต้นว่า กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น จังหวัด อำเภอ องค์การบริหารส่วนจังหวัด เทศบาล กรุงเทพมหานคร คณะกรรมการการเลือกตั้ง ผู้ตรวจการแผ่นดิน และศาลรัฐธรรมนูญ เป็นต้น ในการศึกษาครั้งนี้ ได้ให้ความสำคัญกับการศึกษาองค์กรตามรัฐธรรมนูญ (organs under the constitution) โดยถือว่า เป็นหน่วยงานของรัฐที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) และรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2550) ด้วย

                                1.1 แนวคิดพื้นฐานเกี่ยวกับการบริหาร

 บรรณานุกรม